Achiote – Bixa orellana

Nazwy zwyczajowe: Achiote, annato, uruku, aploppas, Annatto, Bixa orellana, Lipstick tree, Orlean tree, Roucou, Onoto, Urucum, bijol

Nazwa łacińska: Bixa orellana

Pochodzenie: Azja, Ameryka Południowa

Krótki wstęp

Achiote to tropikalna roślina znana również jako drzewo szminkowe. Jej łacińska nazwa nawiązuje do kształtu owocu („biche” – portugalskie określenie owocu), a także hiszpańskiego odkrywcy Amazonii – Orellany. Choć owoce achiote są niejadalne, roślina ceniona jest głównie dla nasion będących źródłem naturalnego barwnika oraz cennych składników aktywnych. Dawniej stosowana przez Majów i Azteków głównie jako barwnik oraz do celów rytualnych, dzisiaj uprawiana w tropikalnych regionach na całym świecie.

Opis szczegółowy

Achiote to lecznicza roślina z amazońskiej dżungli, stosowana na różne dolegliwości oraz jako ceniony barwnik kulinarno-kosmetyczny.

Informacje botaniczne

Achiote, czyli Bixa orellana, to gatunek krzewu lub niewielkiego drzewa tropikalnego, który naturalnie występuje w strefie tropikalnej Ameryki Południowej. W sprzyjających warunkach może osiągać ponad 20 metrów wysokości (zazwyczaj jednak dorasta do 5–10 metrów). Roślina wytwarza jasnoróżowe kwiaty, które po zapyleniu przekształcają się w czerwone, sercowate owoce – niestety, nie są one jadalne. Wewnątrz owocu znajduje się wiele nasion zanurzonych w pomarańczowym miąższu. Jedna roślina potrafi wydać nawet do 270 kg owoców podczas jednego zbioru.

Najczęściej achiote uprawia się ze względu na annato, czyli naturalny barwnik (biksynę), pozyskiwany przez gotowanie nasion w wodzie. Stosowany jest do barwienia serów, ryb, ryżu i mięs, a także w tradycyjnych potrawach, jak cochinita pibil czy napój tascalate z regionu Chiapas w Meksyku. Najwięksi producenci to Boliwia, Brazylia, Kolumbia, Ekwador, Indie i Jamajka. Barwnik achiote znajdziemy także jako składnik wielu margaryn, serów czy innych produktów spożywczych w krajach skandynawskich i Wielkiej Brytanii pod międzynarodowym oznaczeniem E160b. Pomimo że coraz częściej producenci używają droższego beta-karotenu, biksyna z achiote pozostaje bardzo popularnym, w pełni naturalnym barwnikiem.

Pochodzenie i występowanie

Achiote naturalnie występuje w dorzeczu Amazonki oraz innych rzekach strefy tropikalnej Ameryki Południowej i Środkowej. Swoją uprawę zawdzięcza również regionom o podobnych warunkach klimatycznych, zwłaszcza Azji Południowo-Wschodniej, dokąd została sprowadzona przez hiszpańskich kolonizatorów. Obecnie największe zbiory pochodzą z Filipin.

Zastosowanie / dawkowanie

Poza tradycyjną kuchnią rdzennych mieszkańców (np. Majów i Azteków), achiote było szeroko wykorzystywane przez tubylców również jako barwnik do ciała, zwłaszcza do malowania ust – stąd angielska nazwa „lipstick tree” (drzewo szminkowe). W niektórych społecznościach amazońskich barwiono nim włosy wojowników.

Obowiązujące w UE przepisy nie pozwalają na podawanie szczegółowych informacji o prozdrowotnych właściwościach tej rośliny. Więcej informacji na temat działania achiote można znaleźć w ogólnodostępnych źródłach naukowych.

Substancje czynne

Główne substancje aktywne achiote to silnie antyoksydacyjne barwniki: biksyna, euxyna, metylobiksyna oraz norbiksyna. Roślina zawiera też aminy, triterpeny, garbniki, karoteny, oleje, flawonoidy, diterpeny, antrachinony, kumaryny i kwas galusowy, co tłumaczy jej szerokie zastosowanie terapeutyczne.

Tradycyjne dawkowanie

Tradycyjnie, dla liści achiote polecana jest dawka 8–10 liści (ok. 5 g) na 1 litr zimnej wody – całość należy doprowadzić do wrzenia i gotować przez około 5 minut. Następnie odcedzić i pić 3 razy dziennie po 1 filiżance.

Pasta achiote (Recado Rojo) to popularna mieszanka przypraw, w której łączymy: 0,5 łyżeczki oregano, 4 ziarna czarnego pieprzu, 1 ziarno ziela angielskiego, 2 ostre papryczki, sól, 1 ząbek czosnku, 1 łyżkę octu, kmin, 3 łyżki pasta achiote oraz 4 łyżki soku pomarańczowego. Składniki można modyfikować w zależności od przepisu i własnych upodobań.