Aloes kapski – Aloe capensis

Nazwy zwyczajowe: Aloes kapski, Aloes przylądkowy, Aloes gorzki, Aloes czerwony, Cape Aloe, Bitter Aloe, Red Aloe, Aloe ferox, Aloe capensis (łacina), Cape aloe (ang.), Bitter aloe (ang.), Red aloe (ang.), African Birch, afrykańska brzoza

Nazwa łacińska: Aloe capensis

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa

Krótki wstęp

Aloes kapski to okazała roślina, charakterystyczna dla tropików i subtropików, gdzie często uprawiana jest jako efektowna ozdoba. W klimacie umiarkowanym, takim jak w Polsce, spotkać ją można w ogrodach botanicznych oraz szklarniach. W naturalnym środowisku liście dziko rosnącego aloesu kapskiego od wieków wykorzystywane są dla otrzymywania lateksu znanego jako „aloes kapski” (cape aloe), wykorzystywanego jako skuteczny środek przeczyszczający. Świeży lateks ma żółty kolor i silnie gorzki smak, suszony przybiera odcień czarny. Miąższ liści jest bazą do produkcji żelu, używanego na rany oraz oparzenia, a także do produkcji napojów spożywczych. Do dobrego wzrostu wymaga dużo światła, umiarkowanego podlewania oraz przepuszczalnej, piaszczystej gleby. W domowych warunkach najlepiej rośnie w pojemnikach, latem potrzebuje słońca, zimą zaś chłodnego, jasnego miejsca. Roślinę można rozmnażać z nasion lub sadzonek pędowych.

Opis szczegółowy

Aloes kapski to tradycyjna roślina lecznicza stosowana w terapii przewlekłych zaparć oraz zewnętrznie w preparatach kosmetycznych na oparzenia i urazy.

Informacje botaniczne

Aloes kapski to sukulent, wieloletnia roślina osiągająca wysokość od 1 do 5 metrów. Dorosła roślina ma prostą, nie rozgałęzioną strukturę – drzewkowaty lub krzewiasty pokrój dzięki zdrewniałemu pędowi. Na szczycie łodygi znajduje się gęsta rozeta liści. Liście osiągają długość nawet do 90 cm, są grube, mięsiste, zwężające się ku końcowi, szarozielone do czerwonawych, z ząbkowanym, brązowawoczerwonym obrzeżeniem zakończonym kolcami. Drobne kolce można znaleźć także na spodzie liścia.

Kwiaty pojawiają się 0,5–1 m powyżej rozety liściowej, są zebrane w gęste grona na krótkich szypułkach, barwy czerwonej do pomarańczowej i tworzą rozgałęzione kwiatostany długości nawet 1 metra. Kwitnie od czerwca do września – w porze najchłodniejszej w jego południowoafrykańskiej ojczyźnie.

Pochodzenie i występowanie

Aloes kapski pochodzi z kilku regionów Republiki Południowej Afryki: Western Cape, Free State, KwaZulu-Natal, Lesotho oraz Eastern Cape. Zasięg naturalny to pas rozciągający się przez południowe rejony Kapskiej Prowincji aż do miasta Kapsztad, dalej na wschód do KwaZulu-Natal. Rośnie na różnych stanowiskach – preferuje suche, skaliste stoki, trawiaste fynbos na obrzeżach Karoo oraz wilgotniejsze miejsca do 700 m n.p.m. Tradycyjnie wykorzystywany był przez rdzennych mieszkańców, m.in. lud Khoisan, następnie jego właściwości zostały upowszechnione przez kolonistów.

Zastosowanie / dawkowanie

Najszerzej doceniane jest silne działanie antyoksydacyjne aloesu kapskiego i – z tym związane – wzmacnianie układu odpornościowego w walce z infekcjami. Substancje czynne pomagają neutralizować wolne rodniki, wspomagają regenerację uszkodzonych tkanek, mają działanie przeciwzapalne, łagodnie antyseptyczne i uspokajające skórę.

W odpowiednich dawkach może łagodzić objawy bólu menstruacyjnego oraz dolegliwości menopauzy. Tradycyjna fitoterapia wykorzystuje niższe dawki soku do harmonizacji cyklu miesięcznego.

W liściach wykryto emodynę – w wysokich dawkach działa ona antygrzybiczo (szczególnie wobec rodzaju Candida albicans), oraz antywirusowo i antybakteryjnie. Doniesienia naukowe wskazują na potencjał związków z aloesu kapskiego w hamowaniu namnażania wirusa HIV podczas terapii antyretrowirusowej, a także proliferacji komórek nowotworowych (potencjał potwierdzony m.in. w badaniach publikowanych w Japanese Journal of Cancer Research).

W kosmetyce substancje czynne z aloesu kapskiego wspierają odbudowę i regenerację tkanek poprzez stymulację produkcji kolagenu – wpływa to korzystnie na wzrost włosów, paznokci i regenerację skóry, również przy jej starzeniu i atrfii. Stwierdzono także działanie dezynfekujące przy zewnętrznym stosowaniu. Ekstrakty z aloesu ferox polecane są do regeneracji skóry po oparzeniach, gojenia ran, łagodzenia zmian po nadmiernej ekspozycji na słońce, przy egzemie, łuszczycy i stanach zapalnych skóry.

Substancja czynna z tej rośliny wchodzi w skład tradycyjnych szwedzkich kropli „Schwedenbitters”. Tradycyjnie zalecana jest dla wspomagania pracy przewodu pokarmowego, detoksykacji i poprawy trawienia. Suszony lateks z aloesu kapskiego wykorzystywany jest głównie jako laxans (środek przeczyszczający) – substancją o takim działaniu jest aloin. Działanie rozpoczyna się ok. 8 godzin po przyjęciu, dzięki czemu pomaga przy przewlekłych zaparciach, zwłaszcza gdy inne metody zawiodą (przed zastosowaniem warto skonsultować się z lekarzem). Amerykańska FDA już w 2002 r. wskazała na ograniczenia bezpieczeństwa długotrwałego przyjmowania aloesu kapskiego na zaparcia – przewlekłe stosowanie i zwiększanie dawki może prowadzić do toksyczności.

Medycyna ludowa poleca ekstrakty z aloesu kapskiego do stabilizacji poziomu cukru we krwi, wspierania odporności, opóźniania uczucia zmęczenia i wyczerpania. Wspomaga wytwarzanie żółci, dlatego w niewielkich ilościach podawany jest przy braku apetytu, uczuciu ciężkości, wzdęciach, do wsparcia pracy wątroby lub w zgadze – zarówno samodzielnie, jak i z innymi ziołami.

Żel z aloesu ferox jest tradycyjnie spożywany przy osteoartrozie, schorzeniach jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego), gorączce, zakażeniach, wrzodach, cukrzycy, astmie, łagodzeniu skutków radioterapii oraz ogólnie jako tonik. Stosowany zewnętrznie – na oparzenia, odmrożenia, łuszczycę i wrzody; zalecany do wspierania gojenia po zabiegach chirurgicznych. Badania potwierdzają przyspieszanie gojenia ran poprzez rozszerzanie naczyń w miejscu zapalenia i większy przepływ krwi, lepszą wymianę metabolitów i lekkie działanie przeciwbakteryjne.

Suszony lateks aloesu kapskiego w tradycyjnej medycynie afrykańskiej zalecany bywa przy padaczce, astmie, przeziębieniu, krwawieniach, wtórnych braku miesiączki, kolitach, cukrzycy, stwardnieniu rozsianym, hemoroidach, żylakach, osteoartrozie, jaskrze i problemach ze wzrokiem.

Ważne w kontekście bezpieczeństwa: wysokie dawki mogą powodować przekrwienie narządów miednicy (zaleca się ostrożność u osób z zaburzeniami pracy nerek, hemoroidami, wrzodami dwunastnicy, problemami ginekologicznymi, podczas ciąży i karmienia piersią). Europejska Agencja Leków uznaje długotrwałe przyjmowanie wysokich dawek za ryzykowne i niezaleca tego rozwiązania. Osoby przyjmujące diuretyki, kortykosteroidy lub lukrecję wraz z dużymi dawkami aloesu ferox powinny skonsultować się z lekarzem. Przewlekłe nadużywanie (np. z powodu zaparć) może prowadzić do zapalenia wątroby i zaburzeń elektrolitowych.

Substancje czynne

Sok z aloesu kapskiego zawiera wiele polisacharydów (nawet dwukrotnie więcej niż aloes zwyczajny), z czego najważniejszy jest acemannan o wpływie immunostymulującym. W składzie znajdują się także żywice, antrachinony: aloin, emodyna, lektiny, wiele aminokwasów (cholina), wapń, witaminy: A, szereg witamin z grupy B (biotyna, kwas foliowy, pirydoksyna, ryboflawina, tiamina, cyjanokobalamina), witamina C, E, enzymy (amylaza, lipaza, bradykinaza), niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, cynk, mangan, magnez, żelazo.

Tradycyjne dawkowanie

Stosuje się najczęściej suchy sok w dawce 50–200 mg 3 razy dziennie. Żywica z aloesu ferox bywa stosowana na czubku noża i rozpuszczana np. w letniej wodzie.
Z suszonego soku produkuje się ekstrakt, który zagęszcza się gorącym płynem i można gotować. Europejska EMA zaleca dawkę ekstraktu z aloesu ferox 10–30 mg raz dziennie dla dzieci powyżej 12 roku życia (dla młodszych dzieci preparaty z aloesu są przeciwwskazane).