Ananas – Ananas comosus

Opis szczegółowy

Ananas to tropiczny owoc znany z zawartości leczniczych enzymów, szczególnie bromelainy.

Informacje botaniczne

Ananasowiec osiąga wysokość 70–150 cm (niekiedy bywa jeszcze większy) i szerokość około 75 cm. Roślina posiada krótki, gruby pień oraz woskowane, sztywne liście zebrane w rozetę przyziemną. Liście są mięsiste, szablaste, długości 90–130 cm, brzegiem ząbkowane.

Z centrum rozety wyrasta ok. 30-centymetrowy pęd kwiatostanowy, zakończony dużym, zwartej struktury kwiatostanem okrytym sztywnymi podsadkami. W ich kątach wyrasta od 50 do 200 małych, niebieskawych lub purpurowych obupłciowych kwiatów, tworzących grono o rurkowatym kształcie korony. Z pąków powstają kolejne rozety potomne, które mogą być używane do rozmnażania wegetatywnego.

W rezultacie zapylenia przez owady lub kolibry, po przekwitnięciu powstają jagody, które zrastają się ze sobą oraz z łodygą i podsadkami, tworząc soczysty owoc zbiorowy zwany popularnie „ananasem”. Miąższ jest biały lub żółtawy, niezwykle soczysty i aromatyczny, a owoc waży od 0,5 do 3,5 kg. Do 70% masy stanowi miąższ, 25% skórka, reszta to rozeta końcowa i tkanka rdzeniowa. Nasiona mają bardzo twardą łupinę oraz twardy bielmo.

Pochodzenie i występowanie

Ananas pochodzi z Ameryki Południowej, a najprawdopodobniej z terenów pomiędzy Brazylią a Paragwajem, choć dokładna lokalizacja nie jest znana. Rywalizujące źródła wskazują rzekę Paraná w Paragwaju jako miejsce pochodzenia. Rdzenne ludy południowej Brazylii i Paragwaju rozpowszechniły uprawę ananasa na kontynencie amerykańskim, aż do Karaibów, Meksyku, Ameryki Łacińskiej, gdzie został udomowiony przez Majów i Azteków.

Krzysztof Kolumb po raz pierwszy zetknął się z ananasem w 1493 roku na wyspie Gwadelupa, nazywając roślinę piña de Indes („pina Indian”). Stamtąd trafił do Hiszpanii, a dalej, przez Portugalczyków i Hiszpanów, na Filipiny, Hawaje, do Indii, Malezji, Australii, Zimbabwe czy na Azory. Do Europy pierwsze owoce trafiły za pośrednictwem holenderskich kupców z kolonii w Surinamie. W 1658 roku w Meerburgu Pieter de la Court wyhodował pierwszego ananasa w Europie. W XVIII wieku roślina była symbolem bogactwa i luksusu, często służąc za egzotyczną dekorację podczas przyjęć arystokracji.

Komercyjna uprawa ananasa na Hawajach rozpoczęła się pod koniec XIX w. przez firmę Dole Food Company. Dzisiaj największym producentem ananasów jest Kostaryka, a inne ważne regiony uprawy to Brazylia, Tajlandia i Filipiny.

Zastosowanie / dawkowanie

Liście ananasa wykorzystywane są do produkcji filipińskiego włókna piña, służącego do tkania tradycyjnej odzieży. Włókna stosowane są także w papiernictwie, jako surowiec do mebli i materiałów kompozytowych. Ananas bywa też uprawiany jako roślina ozdobna.

Ananas można spożywać świeży, gotowany, miksowany, konserwowany, kandyzowany, suszony, mrożony. Stosuje się go do produkcji dżemów, syropów, galaretek, soków, nektarów oraz napojów alkoholowych, takich jak chicha czy popularna pina colada.

Najcenniejszym składnikiem jest bromelaina – mieszanina enzymów proteolitycznych i związków dodatkowych. Bromelaina wykazuje działanie przeciwzapalne, łagodzi obrzęki pooperacyjne i pourazowe, zmniejsza problemy z zatokami czy nietolerancję jelitową, wspomaga gojenie tkanek po oparzeniach oraz redukuje ryzyko powstawania zakrzepów. Znajduje także zastosowanie we wsparciu w leczeniu chorób stawów i wspomaga trawienie.

W badaniach wykazano zdolność bromelainy do łagodzenia objawów ostrej zapalenia zatok u dzieci, a także skuteczności w procesie oczyszczania ran i wspomaganiu gojenia poparzeń. Działa również korzystnie u pacjentów cierpiących na osteoartretyzm, porównywalnie do niektórych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen, naproksen czy diklofenak).

Bromelaina wykazuje właściwości antywirusowe, bakteriobójcze, przeciwpasożytnicze oraz grzybobójcze. W laboratoriach zweryfikowano jej zdolność do uniemożliwiania namnażania się komórek nowotworowych i wspomagania chemoterapii. Spożywanie soku z ananasa korzystnie wpływa na ograniczenie powstawania kancerogenów w organizmie.

Ananas od wieków wykorzystywany był w Ameryce Środkowej i Południowej jako środek wspierający trawienie oraz zmniejszający stany zapalne. Ludowa medycyna używa soku z ananasa na brodawki, obrzęki, guzy, w leczeniu pasożytów i w celu pobudzenia wydalania płynów.

Ogólnie rzecz biorąc, ananas jedzony w normalnych ilościach jest bezpieczny także dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Bromelaina w kapsułkach nie powinna być podawana dzieciom. Spożywania dużych ilości ananasa należy unikać przed zabiegami operacyjnymi czy podczas zażywania niektórych leków. Dawkowanie bromelainy w preparatach leczniczych według wytycznych niemieckich zakresuje od 80 do 320 mg 2–3 razy dziennie; w celach wspomagania trawienia, regeneracji po urazach bądź przy chorobach stawów stosuje się 500–2000 mg 2–4 razy dziennie. Standardowa dawka bromelainy wynosi około 40 mg przyjmowane 3–4 razy dziennie.

Przy alergii na lateks, zboża, seler, papaję czy marchew istnieje ryzyko krzyżowej reakcji alergicznej na ananasa (najczęściej objawiającej się nieprzyjemnym pieczeniem języka).