Arcydzięgiel lekarski – Archangelica officinalis

Opis szczegółowy

Arcydzięgiel lekarski to wyjątkowa dwuletnia roślina, od wieków ceniona za swoje właściwości lecznicze oraz niezwykły aromat. W ogrodach i naturze wyróżnia się charakterystyczną sylwetką i słodkim zapachem.

Informacje botaniczne

Arcydzięgiel lekarski (Archangelica officinalis) należy do rodziny selerowatych (Apiaceae). Jest to okazała roślina dwuletnia, której wysokość w drugim roku wzrostu może osiągać nawet 2 metry. Liście są duże, pierzasto złożone z kilku mniejszych listków, które rozdzielają się na jeszcze drobniejsze odcinki – najczęściej w grupach po trzy. Brzegi listków są głęboko, lecz łagodnie ząbkowane. W drugim sezonie pojawiają się liczne, kuliste baldachy złożone z drobnych, żółtawozielonych kwiatów. Należy zachować szczególną ostrożność przy zbiorze rośliny – łatwo pomylić ją z innymi przedstawicielami selerowatych, z których niektóre są silnie trujące (np. szczwół plamisty). Pewna identyfikacja arcydzięgla jest więc niezbędna.

Pochodzenie i występowanie

Naturalne stanowiska arcydzięgla występują w Skandynawii: w Finlandii, Szwecji, Norwegii, Danii, na Islandii oraz Wyspach Owczych, a także w północnych rejonach Francji czy Niemiec, gdzie roślina ta jest również uprawiana. W Polsce i innych krajach środkowej i wschodniej Europy arcydzięgiel można znaleźć dziko w wilgotnych miejscach. Zasięg występowania rozciąga się aż do południowo-wschodniej Azji, obejmując rejony aż po Tajlandię. Roślina najlepiej rośnie na glebach wilgotnych, w okolicy zbiorników wodnych.

Zastosowanie / dawkowanie

Najcenniejszą częścią arcydzięgla wykorzystywaną w fitoterapii jest korzeń – stosuje się wyciągi, napary, suszony surowiec oraz olejki eteryczne. Używane bywają także suszone liście i owoce.

Arcydzięgiel lekarski znany jest w medycynie ludowej od X wieku. Szczególną popularnością cieszył się w średniowiecznej Skandynawii, gdzie stosowano go jako warzywo oraz zioło lecznicze. Wykorzystywano również łodygi (do wyrobu instrumentów i ozdób) oraz mleczko z rośliny. Wierzono, że spożywanie arcydzięgla chroni przed epidemiami, zwłaszcza dżumą. W XVI wieku rozprzestrzenił się głównie wśród duchowieństwa, a także służył do ozdabiania wnętrz i w celach duchowych. W austriackim ziołolecznictwie do dziś stosuje się herbaty, nalewki i wyciągi z arcydzięgla – polecane na dolegliwości żołądkowo-jelitowe, choroby układu oddechowego, stany gorączkowe, objawy infekcji czy grypę, a także nerwobóle, napięcia nerwowe i migreny. W chińskiej tradycyjnej fitoterapii stosuje się spokrewnioną odmianę – dang gui (Angelica sinensis) – znaną głównie z działania łagodzącego objawy kobiecych dolegliwości (bóle menstruacyjne, menopauza). Korzeń arcydzięgla bywa również wykorzystywany przy leczeniu stanów zapalnych stawów (artritis), m.in. w kąpielach, które cenione są także przez sportowców na rozluźnienie mięśni po wysiłku. Arcydzięgiel jest źródłem niezwykle charakterystycznego aromatu, docenianego w perfumerii i kuchni. Zarówno liście, jak i korzeń wykorzystywane są w recepturach ziołowych oraz do produkcji likierów (np. Benedyktynka, Chartreuse).

Substancje czynne

Arcydzięgiel zawiera szereg prozdrowotnych związków, przede wszystkim kumaryny (m.in. angelicyna, ostol, imperatonina), których stężenie jest największe w świeżych korzeniach. W roślinie występują także olejki eteryczne, terpeny i liczne kwasy organiczne, które różnią się składem w zależności od części surowca i metody przygotowania – m.in. z ekstraktów wodnych i chloroformowych izoluje się wiele cennych składników.

Tradycyjne dawkowanie

Najczęściej stosuje się suszony albo sproszkowany korzeń, z którego przygotowuje się napar: 1–2 g rozdrobnionego korzenia na 250 ml wrzątku, 2–3 razy dziennie. Nalewki alkoholowe (1:1 z 25% alkoholem) stosuje się 0,5–2 ml, 3 razy dziennie przez minimum miesiąc. Czysty olejek eteryczny z arcydzięgla aplikuje się w ilości 1–5 kropli (czyli około 0,05–0,2 ml), również 3 razy na dobę. Podczas stosowania należy zachować umiar i skonsultować się ze specjalistą.