Aronia – Aronia melanocarpa

Nazwy zwyczajowe: Aronia, aronia czarna, czarny jarzębina, czarna aronia, czarna jagoda, Black Chokeberry, Chokeberry, Aronia melanocarpa, Aronia (ang.), Aronia (łac.), Aronia (globalnie), Czarny Chokeberry, Temnoplodec czerny

Nazwa łacińska: Aronia melanocarpa

Pochodzenie: Azja, Europa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Aronia doskonale czuje się w strefie umiarkowanej. Wymaga słonecznego stanowiska, łatwo rozmnaża się przez nasiona, przez odkłady lub szczepienie na jarzębie, co pozwala uzyskać niskie drzewka o krótkich gałęziach.

W uprawie aronii warto pamiętać, że roślina toleruje półcień, jest bardzo odporna na suszę, szkodniki i lepiej znosi zanieczyszczenia niż większość roślin. Zbiory należy dokładnie kontrolować, by nie zebrać owoców zbyt wcześnie lub zbyt późno (przez ptaki!). Owoce najlepiej przechowywać w chłodzie, gdyż obróbka cieplna powoduje znaczne straty witamin.

Dzięki wysokiej zawartości witamin i tanin aronia jest bardzo ceniona. Jest spokrewniona z gruszami i jarzębinami, a jej czarne jagody są szczególnie popularne w krajach anglosaskich i najczęściej wykorzystywane w przetworach i dżemach ze względu na charakterystyczny smak. Aronia to nie tylko roślina jadalna, ale także ozdobna. Poza klasycznymi przetworami można ją spotkać również w winie, syropach, sokach, sosach, herbatkach, ekstraktach, piwie, lodach czy słodyczach.

Ojczyzną aronii jest Ameryka Północna, a do Europy przybyła wraz z podróżnikami. Trzy główne odmiany rozprzestrzeniły się po świecie, a jedna z nich posłużyła nawet do wyhodowania całkiem odrębnego taksonu.

Opis szczegółowy

Aronia to niezwykłe owoce o rekordowym stężeniu substancji antyoksydacyjnych.

Informacje botaniczne

Aronia może występować jako niewielkie drzewo lub krzew – to zależy od odmiany i typu rośliny. Wersje drzewiaste żyją krócej i starzeją się szybciej niż krzewiaste. Liście aroni są skrętoległe, pojedyncze, z ząbkowanymi brzegami. Kwiaty są drobne, złożone z 5 płatków korony i 5 działek kielicha, zebrane w baldachogrona. Owoc to niewielka jagoda o bardzo cierpkim, ściągającym smaku, bogatym w taniny. Owoce aroni chętnie zjadane są przez ptaki, które przyczyniają się do rozprzestrzeniania nasion na znaczne odległości.

Pochodzenie i występowanie

Naturalnym środowiskiem występowania aronii są wschodnie, zalesione rejony Ameryki Północnej, szczególnie wilgotne lasy. Do Europy aronia trafiła na przełomie XVII i XVIII wieku, lecz początkowo nie była szeroko wykorzystywana. Prawdziwy rozwój upraw aronii zapoczątkował rosyjski botanik, który wprowadził ją do szerszej uprawy oraz badania wszystkich krzewów owocowych.

Zastosowanie / dawkowanie

W przeszłości aronię wraz z solą wykorzystywali rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej do konserwacji żywności i przedłużenia jej trwałości. Dziś aronia jest popularnym krzewem ozdobnym i stanowi istotny składnik niskiego podszytu lasów liściastych i mieszanych. Odmiany takie jak 'Viking' czy 'Nero' wyhodowano właśnie z myślą o doprawianiu przetworów oraz dżemów owocowych. Owoce aronii wykorzystywane są do produkcji win, dżemów i domowych przetworów. Aronia służy też jako surowiec do pozyskiwania barwników spożywczych wykorzystywanych np. w jogurtach czy napojach. Dostępne są również suplementy z aronii, ponieważ rynek docenia owoce o wyjątkowo wysokiej zawartości antyoksydantów. Jest nawet wyprodukowane z aronii litewskie wino oraz ziołowe mieszanki z liści w Polsce, polecane zarówno ze względu na walory smakowe, jak i zdrowotne.

Aroniowy sok o cierpkim smaku, bogaty w taniny, jest szczególnie popularny w USA i Kanadzie – poleca się go jako dodatek do napojów i potraw ze względu na jego właściwości antyoksydacyjne. Owoce aronii dostarczają dużo witaminy C i przeciwutleniaczy, a ich obecność może być korzystna w profilaktyce rozmaitych chorób, zwłaszcza związanych ze stresem oksydacyjnym komórek. Badania wskazują, że antocyjany z aronii mogą wspierać leczenie wczesnych stadiów nowotworów jelita grubego oraz chorób układu sercowo-naczyniowego. Ponadto aronia łagodzi dolegliwości żołądkowe, w tym dolegliwości prowadzące do rozwoju wrzodów trawiennych.

Regularne spożycie aronii może mieć też korzystny wpływ przy przewlekłych stanach zapalnych, ponieważ antyoksydanty zapobiegają zmianom oksydacyjnym, które prowadzą do stanów zapalnych. Związki antocyjanowe wykazują pozytywne działanie na stany zapalne narządu wzroku, wywołane zarówno urazami mechanicznymi, jak też infekcjami. Wyciągi z aronii wspomagają także zdrowie wątroby i regenerację jej tkanek. Aronia wykazuje jedną z najwyższych udokumentowanych naukowo zdolności neutralizacji wolnych rodników – przeprowadzono nawet badania potwierdzające jej efektywność w działaniu antyoksydacyjnym porównywalnym z niektórymi lekami.

Związki czynne z aronii wykazały potencjał w obniżaniu poziomu cholesterolu całkowitego we krwi oraz mogą działać antyadhezyjnie, czyli redukować zlepianie się płytek krwi. To przekłada się na prewencyjne działanie w chorobach sercowo-naczyniowych, wspiera profilaktykę zawału serca i innych schorzeń krążenia, nawet jeśli działanie obniżające krzepliwość jest łagodne.

Składniki

Aronia słynie z intensywnego, fioletowo-czarnego wybarwienia owoców – to zasługa wysokiego poziomu polifenoli, szczególnie antocyjanów. W 100 g świeżych owoców znajduje się aż 1750–1800 mg polifenoli, w tym około 1450–1500 mg antocyjanów i 650–700 mg proantocyjanów – to jedne z najwyższych wykrytych wartości w świecie roślin. Substancje te chronią liście i powierzchnię owoców przed promieniowaniem UV i tworzeniem się wolnych rodników w komórkach. Wśród polifenoli znajdują się m.in. cyjanidyna i jej pochodne, kwercetyna, epikatechina, delfinidyna, petunidyna, pelargonidyna, peonidyna i malwidyna – wszystkie należące do grupy flawonoidów.

Zalecane dawkowanie

Owoce aronii (świeże lub suszone) można spożywać bezpośrednio, choć ich cierpki smak nie każdemu odpowiada. Łatwo poprawić smak poprzez dodatek miodu lub innych słodkich składników. Najlepszy efekt uzyskuje się jednak przygotowując macerat lub odwar. Na macerat stosuje się 1,5 g (lub 1 łyżeczkę) suszonych owoców na 400–500 ml zimnej wody, całość moczy się 8–12 godzin, przecedza i pije w ciągu dnia. Można powtarzać co drugi dzień.

Do przygotowania odwaru należy użyć jedną czubatą łyżkę suszonych owoców na 250–300 ml wody i gotować przez 5–10 minut. Taki odwar można spożywać 3–4 razy dziennie. Wspomniane ilości można korygować według upodobań, ważne jest nie przekraczać zalecanej częstotliwości stosowania.