Bananowiec – Musa

Opis szczegółowy

Najpopularniejszy i najczęściej spożywany owoc na świecie.

Informacje botaniczne

Bananowiec to w rzeczywistości największa bylina na świecie. Wszystkie nadziemne części rośliny wyrastają z podziemnej cebuli. Bananowiec to roślina okazała i masywna, przez co często niesłusznie bywa zaliczana do drzew. To, co bywa mylnie nazywane pniem, jest tak naprawdę fałszywą łodygą (tzw. pseudopniakiem). Roślina ta osiąga nawet 3–7 metrów wysokości, a korzeń sięga na głębokość do 1 metra. Liście bananowca układają się spiralnie, mogą osiągać do 2,7 metra długości oraz do 60 cm szerokości, są bardzo delikatne i łatwo ulegają rozdarciu przez wiatr, dzięki czemu zyskują charakterystyczny wachlarzowaty wygląd. Ogonek liściowy tworzy wokół łodygi otoczkę wspierającą jej stabilność.

W okresie dojrzałości cebula przestaje produkować nowe liście i wypuszcza kwiatostan, który rozwija się wewnątrz pseudopnia i stopniowo wyrasta na jego szczycie. Każdy fałszywy pień wydaje jeden kwiatostan, zwany czasem „sercem bananowca”. Po wydaniu owoców główny pęd zamiera, a nowe pędy boczne wyrastają z podstawy rośliny, zapewniając jej trwałość i klasyfikację jako wieloletnia bylina.

Owoce bananowca rozwijają się z „serca bananowca” w dużą kiść, złożoną z wielu rzędów (tzw. „rąk”) liczących około 20 owoców każdy. Cały taki kiść (kłąb) składa się z 3–20 rąk i może ważyć nawet 30–55 kg. Każdy pojedynczy owoc – banan (alias „palec”) – waży przeciętnie 125–200 g, z czego blisko 75% stanowi woda, a 25% sucha masa. Z botanicznego punktu widzenia banan jest jagodą o skórzastej osłonie i cienkich, podłużnych włóknach pod skórką. Wewnątrz owoc dzieli się na trzy części odpowiadające segmentom owocni. W owocach uprawnych nasion praktycznie nie ma, ich pozostałości to drobne czarne kropeczki.

Pochodzenie i występowanie

Za kolebkę bananowca uznaje się Azję Południowo-Wschodnią oraz Papuę-Nową Gwineę, gdzie uprawa rozpoczęła się najprawdopodobniej już między 8000 a 5000 lat p.n.e. Dowody archeologiczne wskazują też, że inne gatunki były niezależnie uprawiane w różnych rejonach tej części świata. Różnorodność dzikich i uprawnych odmian spotykana jest również w Afryce.

Pochodzenie bananowca w Afryce jest tematem naukowych debat – dowody z Kamerunu sugerują obecność bananowca już w roku 47 n.e., zaś na Madagaskar miał on trafić z Azji Południowo-Wschodniej około IV wieku wskutek migracji i kontaktów kulturowych. Wzmianki o uprawie bananów w średniowiecznym chrześcijańskim Cyprze pochodzą z relacji włoskich podróżników. Do Ameryki banany dotarły w XVI wieku dzięki portugalskim żeglarzom, którzy przywieźli je z Afryki Zachodniej. Do dziś spożycie bananów na osobę należy do najwyższych na świecie w krajach takich jak Uganda, Burundi czy Rwanda (ok. 45 kg rocznie na osobę). W USA banany zyskały popularność po wojnie secesyjnej, a w Europie ich rozpoznawalność zwiększyła się pod koniec XIX wieku, między innymi za sprawą powieści Juliusza Verne’a „W 80 dni dookoła świata”.

Jedne z najstarszych plantacji bananowców powstały na Jamajce i wyspach karaibskich, skąd ich uprawa i eksport rozprzestrzenił się dzięki transportowi koleją i statkami z chłodnią. Monopolistyczne koncerny zdominowały światową produkcję, dystrybucję i sprzedaż bananów szczególnie w Ameryce Środkowej i Południowej.

Zastosowanie / dawkowanie

Banany wspominają już starożytne teksty. Teksty buddyjskie wspominają banan ok. 650 lat p.n.e., a arabskie manuskrypty opisują rozpowszechnienie upraw po Arabii i Afryce. W Japonii bananowiec od XVI wieku jest też cennym surowcem włókienniczym: włókna z liści i łodyg służą do wytwarzania tkanin i lin. Podobnie w Nepalu wykorzystuje się włókna z łodyg.

W krajach tropikalnych banan jest podstawą codziennej diety: owoce je się na surowo, gotowane, pieczone, suszone; są składnikiem mąki, chipsów, proszku do napojów i ciast, stanowią dodatek lub główne danie. Przeciętny Amerykanin zjada rocznie więcej bananów niż jabłek i pomarańczy razem wziętych.

Banan charakteryzuje się wysoką zawartością pektyny, która wspiera trawienie, perystaltykę jelit i wiązanie metali ciężkich. Dzięki tym właściwościom działa prebiotycznie i wspiera rozwój naturalnej mikroflory jelitowej. Poprawia prace układu pokarmowego; łagodzi zarówno zaparcia, jak i biegunki (reguluje też poziom elektrolitów). Pektyna korzystnie wpływa na palenie zgagi, refluks i łagodzi objawy wrzodów żołądkowych.

Medycyna tradycyjna Azji Południowo-Wschodniej zaleca spożywanie bananów profilaktycznie w chorobach nerek, do ochrony wzroku (w tym przed zwyrodnieniem plamki żółtej związaną z wiekiem) oraz – ze względu na wysoką zawartość wapnia – do wzmacniania kości. Wysoka zawartość sodu sprawia, że w niektórych afrykańskich tradycjach leczniczych wykorzystuje się banany dla poprawy zdolności poznawczych i koncentracji.

Ludowa medycyna Ameryki Łacińskiej poleca regularne jedzenie bananów dla stabilizacji cukru we krwi (między posiłkami), łagodzenia porannych mdłości, obniżania temperatury po upalnym dniu, poprawy nastroju (dzięki zawartości prekursorów serotoniny) i wsparcia w czasie odstawiania nikotyny.

Kliniczne i przedkliniczne badania potwierdzają potencjał substancji zawartych w bananie w profilaktyce i wspomaganiu leczenia chorób nowotworowych (białaczka, rak jelita grubego), astmy (ryzyko rozwoju astmy niższe o 34% u dzieci regularnie spożywających banany), nadciśnienia, chorób układu sercowo-naczyniowego (niedokrwienie serca), cukrzycy (regulacja poziomu cukru, lipidów, insuliny), biegunkach, poprawie oraz ochronie pamięci, a także łagodzeniu stanów depresyjnych.

Banan należy do najczęściej spożywanych owoców na świecie. Ostrożność zalecana jest osobom stosującym beta-blokery (leki na nadciśnienie i choroby serca) – warto skonsultować z lekarzem lub farmaceutą sposób spożycia.

Substancje czynne

Surowe banany składają się w ok. 75% z wody, reszta to masa sucha (23% węglowodanów, 1% białka i 0,3% tłuszczów). 100 g banana dostarcza ok. 89 kcal. Banany są doskonałym źródłem witaminy B6 (31% dziennego zapotrzebowania), magnezu (13%), witaminy C i błonnika oraz mają niską zawartość tłuszczów, cholesterolu i sodu.

Tradycyjne dawkowanie

Banan to owoc bardzo bezpieczny, nie ma więc żadnych ograniczeń w jego spożyciu.