Bazylia pospolita – Ocimum basilicum

Nazwy zwyczajowe: Bazylia pospolita, bazylia ogrodowa, bazylia, bazylia słodka, bazylia tajska, basil, sweet basil, Thai basil, Ocimum basilicum, Ocimum album, Ocimum anisatum, Ocimum barrelieri, Ocimum medium, Plectranthus barrelieri

Nazwa łacińska: Ocimum basilicum

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Bazylia wysiewana jest wczesną wiosną (marzec) do ciepłych, nasłonecznionych inspektów – wystarczy jej powierzchniowy wysiew lub lekkie przysypanie ziemią. Nasiona kiełkują szybko i bezproblemowo; rozsady osiągające odpowiedni rozmiar są pikowane parami, zachowując odstęp 30 cm, najczęściej na przełomie maja, gdy jest już ciepło. Bazylia najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych, osłoniętych przed wiatrem, w glebie lekkiej, żyznej i stale lekko wilgotnej (zalecane jest regularne nawożenie). Nie lubi niskich temperatur, a optymalny odczyn pH gleby to 5–8. W zależności od klimatu uprawia się różne odmiany bazylii – aromatyczną do kuchni lub leczniczą. Liście bazylii zawierają olejki, które odstraszają szkodniki, dlatego rzadko potrzeba stosować środki ochrony roślin. Rozmnaża się z nasion lub przez ukorzenienie młodych pędów bocznych. Bazylia uprawiana jest niemal na całym świecie, poza chłodnymi miejscami – w tych rejonach lepiej rośnie w domu. Po dojrzeniu nasion można je przechować w suchym i ciemnym miejscu do następnego sezonu. Kwitnie od czerwca do września. Ziele ścina się w okresie kwitnienia, zostawiając część pędu na dalszy wzrost. Zbiory można powtarzać 2–3 razy w sezonie, suszyć w cieniu lub przy sztucznym oświetleniu do 40°C.

Opis szczegółowy

Bazylia pospolita to zioło ajurwedyjskie, którego wyjątkowe właściwości wykorzystywane są na całym świecie.

Informacje botaniczne

Bazylia pospolita to jednoroczna roślina zielarska osiągająca zazwyczaj wysokość od 20 do 40 cm (niektóre odmiany nawet do 120 cm!). Jej łodyga jest gładka, silnie rozgałęziona, a liście osadzone na ogonkach – przeciwległe, jajowate lub podłużne, o długości do 10 cm i szerokości około 6 cm, często z karbowanym brzegiem. Szczytowe liście bywają lekko czerwonawe. Kwiaty są białe, dość duże jak na rozmiar całej rośliny, a ich pyłek roznoszony jest przez owady. Owocem są rozłupnie, które mimo niewielkich rozmiarów łatwo odróżnić dzięki charakterystycznemu zapachowi typowemu dla bazylii z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae).

Pochodzenie i występowanie

Bazylia pospolita pochodzi z szerokiego obszaru rozciągającego się od Indii, przez Chiny i Azję Południowo-Wschodnią po Nową Gwineę. Została udomowiona w Indiach, gdzie już ponad 5000 lat temu wykorzystywano ją w celach leczniczych. Znana była również lekarzom starożytnej Grecji, o czym świadczą historyczne zapisy. Do Europy dotarła już w XVI wieku i do dziś cieszy się dużą popularnością, często goszcząc w ogrodach i na kuchennych parapetach. Dziś stanowi nieodłączny składnik kuchni włoskiej, a także odgrywa ważną rolę w kulinariach krajów azjatyckich – Indonezji, Tajlandii, Wietnamu, Laosu, Kambodży itd.

Zastosowanie / dawkowanie

W kuchni bazylia najlepiej smakuje i zachowuje aromat w postaci świeżej, dlatego należy dodawać ją do potraw pod koniec gotowania, bo długi czas gotowania niszczy jej intensywny zapach. Świeże liście można przechowywać krótko w papierowej lub plastikowej torebce w lodówce albo zamrozić na dłużej. W kuchni chińskiej używa się świeżych oraz suszonych liści do zup i rozmaitych potraw. W Tajlandii bazylia bywa stosowana jako dodatek do czekolady, lodów, śmietan i innych deserów mlecznych, a w Wietnamie jest ważną przyprawą do klasycznej zupy pho. Cytrynowa odmiana bazylii dzięki zawartości citralu ma wyrazisty aromat cytrynowy, wykorzystywany np. jako przyprawa do ryb i kaczki w połączeniu z kurkumą.

Bazylia od wieków stosowana jest w ajurwedzie oraz tradycyjnej medycynie jako zioło łagodzące skurcze i bóle brzucha, poprawiające trawienie i harmonizujące perystaltykę jelit. Stosuje się ją także zapobiegawczo na biegunki. Olejki zawarte w bazylii działają przeciw wzdęciom, przeciwzapalnie i łagodnie bakteriobójczo. Wspomaga trawienie, zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego i pobudza wydzielanie soków żołądkowych. Ułatwia odksztuszanie oraz pobudza apetyt. Pomaga goić afty w jamie ustnej i koi układ nerwowy. Substancje czynne bazylii działają przeciwmigrenowo, pomagają przy problemach z bezsennością lub zawrotach głowy na tle nerwowym. Bazylia jest składnikiem wielu ziołowych mieszanek pomagających niwelować stres – zarówno w tradycyjnej medycynie indyjskiej, jak i w ziołolecznictwie zachodnim. Współczesne badania wskazują, że olejki bazylii mają potencjał antyoksydacyjny, a więc mogą działać przeciwzapalnie, przeciwpasożytniczo, antywirusowo i antybakteryjnie.

Przypuszcza się, że bazylia wspomaga ograniczanie rozwoju komórek nowotworowych oraz wykazuje działanie przeciwpłytkowe, pomagając w rozpuszczaniu zakrzepów. Według badań substancje z bazylii mogą również łagodzić objawy alergii dróg oddechowych, ułatwiając oddychanie u osób z astmą. Zbliżone działanie przeciwskurczowe i łagodzące wykazano w przypadku stanów zapalnych układu moczowego. U zwierząt zaobserwowano obniżenie poziomu cukru we krwi. Soki i wyciągi z bazylii były tradycyjnie stosowane na zapalenia ucha, trudno gojące się rany skórne i na różne zakażenia skóry. Zioło to wspiera także produkcję mleka u matek karmiących. Zewnętrznie stosowana jest na trądzik, przy utracie węchu, po ukąszeniach owadów, ugryzieniach gadów czy infekcjach skóry.

Substancje czynne

Odmiany bazylii różnią się składem substancji leczniczych. Najważniejszym związkiem jest olejek eteryczny, którego w liściach i pędach może być nawet do 1,5%. W składzie olejku dominuje metylchawikol (estragol), a kolejnym istotnym związkiem jest linalol. Inne obecne składniki to taniny, flawonoidy, glikozydy, eugenol, ocym, kamfora i inne. Różne odmiany bazylii mogą mieć znacząco odmienne proporcje między cinoelem, linalolem, citralem, anetolem i kamforą.

Tradycyjne dawkowanie

Bazylia może być spożywana na świeżo lub po wysuszeniu. Najbardziej polecaną postacią jest napar: 1 łyżka stołowa (około 10 g) liści lub ziela bazylii zalana 150–300 ml gorącej wody (95°C), można krótką chwilę pogotować (do 1 minuty według literatury), następnie zostawić do zaparzenia na około 30 minut. W razie problemów trawiennych napar ten dzieli się na 3 porcje i pije 3 razy dziennie po posiłku. Można nim także płukać jamę ustną (kilka razy dziennie w razie potrzeby). Odwar z bazylii wykorzystuje się również do kąpieli aromatycznych (2 razy w tygodniu), a przy problemach z sercem lub astmą polecane są inhalacje parą z wywaru z bazylii.