Berberys pospolity – Berberis vulgaris

Opis szczegółowy

Berberys pospolity to zioło cieszące się dużą popularnością ze względu na właściwości odkażające i wszechstronne zastosowanie w medycynie ludowej.

Informacje botaniczne

Berberys należy do obszernego rodzaju roślin o zróżnicowanych cechach, w tym o charakterystycznych, długich pędach z kolcami. Berberys pospolity to liściasty, opadający na zimę krzew, osiągający od 1 do 5 metrów wysokości. Liście są pojedyncze, długości od 1 do 10 cm, od spodu mają jasny, niemal biały odcień i często występują w towarzystwie ostro zakończonych listków pełniących funkcję ochronną. Kwiaty o barwie żółtej do pomarańczowej rosną pojedynczo lub w gronach po 20 kwiatostanów. Owoce to podłużne lub kuliste, małe jagody o długości 5–20 mm, które po dojrzeniu stają się ciemnoczerwone lub ciemnoniebieskie i mają woskowaty połysk.

Pochodzenie i występowanie

Berberys pospolity rośnie na obszarach o umiarkowanym i subtropikalnym klimacie niemal na całym świecie z wyjątkiem Australii. Największe bogactwo gatunków występuje w Ameryce Południowej i Azji. Liczne gatunki są rodzime dla Europy, Azji oraz niektórych części Afryki. Obecnie roślina dziko występuje na znacznej części obszaru Europy i Azji Zachodniej.

Zastosowanie / dawkowanie

Tradycyjnie z korzeni, kory i łodyg berberysu pozyskiwano żółty barwnik. Najczęściej jednak wykorzystywane są owoce, które dzięki wysokiej zawartości witaminy C oraz kwaśnemu, orzeźwiającemu smakowi nadają się do bezpośredniego spożycia lub przetworów. Przez stulecia berberys był cenionym składnikiem kulinarnym w Europie, a do dziś w Iranie pod nazwą zereshk czy zereshk polo używany jest jako dodatek do ryżu czy drobiu. Na perskich bazarach dostępne są suszone jagody, które przed przygotowaniem słodzi się lub moczy. W Rosji owoce wykorzystuje się do przetworów, dżemów i konfitur. W Polsce berberys traktuje się jako owoc – spożywa się go zarówno na surowo, jak i po przetworzeniu. Roślina i jej owoce zawierają związki o potencjalnych właściwościach toksycznych, w tym berberynę.

Kolce berberysu były w starożytności używane do czyszczenia złotych monet – są na tyle miękkie, że nie rysują powierzchni metalu, ale skutecznie usuwają korozję. Owoce przyciągają także motyle i stanowią ważne źródło pożywienia dla drobnych ptaków, ułatwiając dalsze rozsiewanie rośliny.

Badania naukowe

Niewielkie badania wskazują, że kapsułki z ekstraktem z berberysu podawane przez 4 tygodnie mogą u młodzieży zmniejszać objawy trądziku.

Podobny potencjał odnotowano w przypadku zahamowania bakteryjnej infekcji waginozy przy połączeniu ekstraktu z berberysu i antybiotyku (metronidazol) w formie kremu.

Inne badanie z udziałem niewielkiej grupy wykazało zmniejszenie ilości płytki nazębnej i stanu zapalnego dziąseł po 3 tygodniach regularnego mycia zębów pastą i żelem z ekstraktem z berberysu.

Zgodnie z doniesieniami badaczy, substancje czynne zawarte w berberysie mogą mieć właściwości antyoksydacyjne, przeciwcukrzycowe, przeciwbakteryjne, przeciwbólowe, hepatoprotekcyjne i przeciwnowotworowe. Do pełnego potwierdzenia tych efektów konieczne są dalsze badania i rozwój nowych preparatów na bazie berberysu.

Medycyna ludowa

W tradycyjnej medycynie europejskiej mieszanki ziołowe z berberysem są stosowane m.in. przy obniżeniu poziomu cukru we krwi u osób dorosłych z cukrzycą typu 2, przyjmowane przez co najmniej 8 tygodni. Owoce i preparaty z berberysu cenione są także za właściwości regulujące trawienie – poleca się je zarówno przy zaparciach, jak i biegunkach, a także przy infekcjach układu moczowego i problemach z nerkami.

Berberys jest polecany przez zielarzy, zwłaszcza w mieszankach z innymi ziołami, przy artretyzmie, gorączce, zgadze oraz problemach sercowych.

Najstarsze wzmianki o leczniczym zastosowaniu berberysu pochodzą z czasów asyryjskich z epoki króla Asurbanipala, gdzie wykorzystywano go w różnych terapii, także w Ajurwedzie. Tam tradycyjnie polecano berberys przy infekcjach oczu, uszu i jamy ustnej, w celu redukcji masy ciała, leczenia czerwonki, hemoroidów oraz przyspieszenia gojenia ran.

Substancje czynne

Suszone owoce berberysu pospolitego stosowane są w tradycyjnej medycynie naturalnej. Zawierają m.in.: triterpenoidy, garbniki, karotenoidy, białka, antocyjany, 10 związków fenolowych oraz alkaloidy izochinolinowe: berberynę, berbaminę, brolicynę, kolumbaminę, oksyakontynę. Ponadto berberys dostarcza znacznych ilości witaminy C, K, A, a także wapnia, żelaza, sodu, dekstrozy, fruktozy, winianu, kwasu cytrynowego, pektyn i żywicy.

Tradycyjne dawkowanie

Berberys podaje się najczęściej w mieszankach na trawienie: ok. 1–2 łyżeczki dziennie w postaci surowych lub suszonych owoców (np. jako przyprawa) albo w formie naparów i odwarów.