Brzoskwinia zwyczajna – Prunus persica

Opis szczegółowy

Brzoskwinia zwyczajna to drzewo owocowe o aromatycznych owocach, które poprawiają nastrój, wspierają zdrowie skóry, sprzyjają odchudzaniu i pomagają oczyścić układ trawienny oraz cerę.

Informacje botaniczne

Brzoskwinia zwyczajna to popularne drzewo owocowe, które występuje dziko również jako niewielki krzew (30–50 cm wysokości). Drzewa sadzonkowe i ogrodowe dorastają zwykle do 3–5 m wysokości, choć niektóre źródła wspominają o egzemplarzach do 9 m. Drzewo to jest sezonowo zrzucające liście i żyje 18–20 lat, formując wąski, niski pień i rozłożystą, kotłowatą koronę. Kora młodego drzewa jest gładka, szarobrązowa, a z czasem pojawiają się na niej delikatne pęknięcia. Liście są wąskolancetowate, długości 5–15 cm i szerokości do 4 cm, z drobno ząbkowanymi brzegami; na gałązkach osadzone są na ogonkach długości ok. 1,5 cm.

Brzoskwinia jest ozdobą większości ogrodów – kwitnie pięknie od marca do maja. Płatki jej kwiatów są lekko wklęsłe, szerokie na 2–4 cm, o różnych odcieniach bieli i czerwieni. Zawiązka owocu pokryta jest długimi miękkimi włoskami. Sam Karol Darwin odnotował dwie formy owocowania brzoskwini! Owoce brzoskwini zwyczajnej to dwa rodzaje: 1) klasyczna brzoskwinia – mięsista, kremowo omszona, kulista pestkowiec 4–8 cm, dojrzała jest różowa lub czerwonawa z pomarańczowym miąższem; pestka jest pomarszczona, łatwo oddziela się od miąższu; 2) nektarynka – gładka, błyszcząca, podobna raczej do śliwki, pestka także łatwo oddziela się od miąższu.

Pochodzenie i występowanie

Najstarsze archeologiczne ślady pochodzą z południowo-wschodnich Chin (prowincja Zhejiang, dorzecze Jangcy), gdzie odkryto prehistoryczne skamieniałe pestki brzoskwiń. Dzięki różnorodności wykopanego materiału naukowcy sądzą, że już tysiące lat temu ludzie stosowali szczepienie drzewek oraz ulepszali metody dla większych plonów. Badania C14 ustaliły wiek najstarszych okazów na około 7500 lat, czyniąc to miejsce kolebką uprawy brzoskwini.

Szlak brzoskwini z Chin prowadził według tradycji przez wojska Aleksandra Wielkiego do Grecji, a następnie przez Azję Środkową do Persji (dzisiejszy Iran), gdzie brzoskwinia tak się zadomowiła, że zaczęto ją błędnie uważać za owoc perski. Starożytni Rzymianie nazwali ją "perskim jabłkiem" (malum persicum/persikon melon), stąd nazwa gatunkowa Prunus persica. W polskich ogrodach sadzonki brzoskwini pojawiły się po raz pierwszy w XI wieku, a wzmianki pisemne z XII wieku świadczą, że szczepienie drzew nauczyliśmy się od Rzymian, a dawna polska nazwa "bżeskwia" pochodziła od zniekształconego łacińskiego brassica (brukiew).

Na skalę przemysłową brzoskwinia jest uprawiana od lat 60. XX wieku, szczególnie ceniona jest odmiana 'Redhaven', jedna z najpopularniejszych na świecie, znakomita do polskich warunków klimatycznych. Główne obszary produkcji to kraje śródziemnomorskie (Hiszpania, Włochy) oraz USA (Kalifornia, Georgia).

Zastosowanie / dawkowanie

Brzoskwinia znajduje szerokie zastosowanie w kuchni i nie tylko. Każda odmiana ma swoje zastosowanie – część jest ozdobna (np. odmiana Dekoracyjna Rjabowa, Brzoskwiniomandlon Rubra, Belmondo), część nadaje się do przetworów lub bezpośredniego spożycia. Pierwotną przyczyną upraw była słodka i niezwykle smaczna brzoskwinia na stołach władców. Sadzonki ozdobnych brzoskwiń sadzi się dla dekoracyjnych kwiatów – nadają ogrodom artystyczny charakter.

W przemyśle spożywczym brzoskwinie są bardzo cenione jako składnik słodkich soków, napojów, lodów i gum do żucia. Brzoskwinię można zjadać na świeżo, lecz także robić z niej dżemy, powidła, chutney, przeciery czy mrożonki. Kompoty i przetwory z brzoskwiń to klasyk na polskich stołach. Brzoskwiń używa się również do marynowania mięsa, zapiekania (idealne do wieprzowiny, kurczaka, indyka) i do wypieków (ciasta, drożdżówki). Nadmiar owoców wykorzystywany bywa do produkcji destylatów (brzoskwiniówka) lub tradycyjnych likierów (Persiko).

Brzoskwinie zawierają naturalne kwasy owocowe (alfa-hydroksykwasy – AHA), które chronią komórki przed utlenianiem. W miąższu obecne są najważniejsze antyoksydanty, dzięki którym owoce te nawilżają, oczyszczają i chronią (elastyna, kolagen) skórę przed wolnymi rodnikami oraz napinają i zwężają pory. Stąd popularne jest porównanie „skóry jak brzoskwinia”. Rozcieńczony ekstrakt można wykonać w warunkach domowych i stosować do produkcji mydeł, soli kąpielowych, kremów do twarzy czy balsamów.

Zawarty w brzoskwiniach cynk sprzyja gojeniu ran i pomaga w leczeniu zmian skórnych: trądziku, egzemy, łuszczycy. Owoce zawierają też kwas cytrynowy, który jest naturalnym konserwantem i wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwpleśniowe. Spożycie brzoskwiń poleca się w czasie ciąży dzięki obecności kwasu foliowego, który wspiera rozwój układu nerwowego. Aby efekt był najlepszy, owoce brzoskwini warto spożywać już ok. 3 miesiące przed planowaną ciążą.

Dzięki wysokiej zawartości wody brzoskwinie nie obciążają układu trawiennego, a ich łagodne działanie przeczyszczające i spora ilość błonnika oczyszcza jelita, zmniejsza uczucie głodu, wspomaga uczucie sytości i jest wskazana przy zaparciach, detoksykacji oraz profilaktyce hemoroidów. Niska zawartość sodu, minimalna ilość tłuszczu oraz wartość energetyczna 52 kcal/100 g czynią z brzoskwini idealny owoc na diety odchudzające i dla diabetyków (przy zachowaniu umiarkowania).

W świeżej postaci brzoskwinia najlepiej wspiera serce. Witamina C bierze udział w syntezie kolagenu i wpływa na wytrzymałość naczyń włosowatych. Magnez i potas pomagają utrzymać prawidłowy rytm serca i zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych – nawet o 40%!

Brzoskwinia wykazuje działanie przeciwskurczowe (dzięki magnezowi), dlatego stosowana jest także wspomagająco przy astmie, do łagodzenia dolegliwości menstruacyjnych i skurczów. Magnez wraz z niacyną (wit. B3) wpływa kojąco na psychikę i poprawia nastrój. Śladowe ilości żelaza w brzoskwini wzmagają koncentrację, sprawność intelektualną oraz pozytywnie wpływają na dzieci.

Medycyna ludowa

Brzoskwiniom przypisuje się pozytywny wpływ na urodę – nie tylko za sprawą słodkiego smaku, który poprawia humor, ale i linii owocu, przypominającej krągłości kobiecego ciała.

Ograniczenia

Naturalna forma prowitaminy A (beta-karoten) nie daje efektów ubocznych, jednak syntetyczna witamina A w tabletkach w czasie ciąży może zagrażać płodowi – jej spożycie powinno się uzgodnić z lekarzem. Trzeba również unikać spożywania pestek – mogą wydzielać niewielkie ilości cyjanowodoru. Zbyt duże ilości kwasu cytrynowego z owoców mogą osłabić szkliwo zębów.

Substancje czynne

Owoc brzoskwini zawiera ok. 88% wody, sporą ilość błonnika oraz naturalne cukry (sacharoza, dekstroza). W miąższu znajdziemy kwas cytrynowy, jabłkowy i przede wszystkim kwas foliowy (wit. B9). Z minerałów warto podkreślić sod i magnez. Ilość tłuszczu i białka jest bardzo niska. Brzoskwinia dostarcza też beta-karoten/prowitaminę A, witaminy z grupy B (B1, B2, B3), C oraz E. Barwniki (karoteny i ksantofile) chronią owoc przed szkodnikami oraz powstawaniem wolnych rodników.

Tradycyjne dawkowanie

Brak danych określających optymalną dzienną dawkę brzoskwiń. Ciekawym pomysłem jest natomiast przygotowanie maseczki brzoskwiniowej: świeże owoce umyć, usunąć pestki, rozgnieść miąższ, dodać ubite białko jaja i sok z 1/2 cytryny. Taką mieszankę nakładać pędzelkiem na oczyszczoną twarz na 20 minut, przykrywając ciepłym ręcznikiem. Po zabiegu zmyć letnią wodą i zastosować krem nawilżający – maseczka rozświetla, zwęża pory i wygładza skórę.