Brzoza brodawkowata – Betula pendula

Opis szczegółowy

Brzoza brodawkowata to znane roślinne „antybiotikum”, cenione zwłaszcza jako wsparcie w leczeniu dny moczanowej i reumatyzmu.

Informacje botaniczne

Brzoza brodawkowata to drzewo liściaste z rodziny brzozowatych, obejmującej wiele różnych gatunków brzozy. Jest to drzewo szybko rosnące, mogące osiągnąć nawet 25 metrów wysokości. Często wykorzystywana jest do rekultywacji zdegradowanych lub zalesiania odlesionych terenów. Brzoza wyjątkowo dobrze kolonizuje opuszczone tereny dzięki dużej odporności na trudne warunki środowiskowe i własnej niewielkiej wymagającej podłożowej. To właśnie brzoza brodawkowata jest najpospolitszym przedstawicielem swojego rodzaju w Europie, a jej białe zabarwienie kory odbija sporą część promieniowania słonecznego. W lasach gospodarczych bywa traktowana jako „chwast drzewny”, chociaż jej drewno, choć nie szczególnie wydajne cieplnie, dobrze się pali, a sama kora potrafi płonąć nawet na mokro.

W klimacie umiarkowanym brzoza brodawkowata przybiera okazałe rozmiary, natomiast w górach i zimniejszych rejonach jest niższa i karłowata. U młodych drzewek kora ma brązowy kolor, z czasem staje się kredowo-biała, łuszczy się nieregularnie warstwami oraz podłużnie się oddziela. Cienkie, pędzące gałązki są charakterystycznie zwieszające się („pendula”), a liście trójkątne, drobne, piłkowane i żywozielone – na jesień przybierają żółtą barwę. Pączki są lepkie i małe. Kwiaty zebrane są w kotki – męskie dorastają nawet do 8 cm długości, a owocem jest orzeszek rozsiewany przez wiatr.

Pochodzenie i występowanie

Brzozę brodawkowatą można spotkać od terenów nizinnych po wysokie góry, jak również w tajdze północnej – tam wciela się w formy karłowate. Może rosnąć samodzielnie w monokulturze, jak i w lasach mieszanych oraz liściastych. Jest często sadzona dla rekultywacji terenów zdegradowanych przez człowieka (np. zręby, pogorzeliska). Ważnym warunkiem jest dostęp do światła oraz minimum wilgoci. Lekkie nasiona mogą być rozsiewane przez wiatr na znaczne odległości.

Brzoza brodawkowata naturalnie występuje od zachodniej Europy przez Kazachstan, Syberię, Mongolię po najdalsze prowincje Chin, sięgając także na południe Kaukazu, północny Iran, Irak i Turcję. Spotkać ją można również na północy Maroka oraz została introdukowana w wielu częściach świata. W Ameryce Północnej, jako „silver birch”, rozprzestrzeniła się zwłaszcza w Kentucky, Waszyngtonie, Wisconsin, a świetnie radzi sobie na większości obszaru Kanady oraz w regionach przemysłowych – dobrze znosi zanieczyszczenia.

Zastosowanie / dawkowanie

Zbiór liści i stosowanie ich w tradycyjnej medycynie ludowej sięga najdawniejszych czasów, zwłaszcza w kulturze słowiańskiej. Zbieranie liści brzozy na przełomie maja i czerwca było rutyną, a wciąż w Rosji popularne jest pozyskiwanie soku z pnia na wiosnę – w niektórych krajach europejskich i azjatyckich takie praktyki są jednak zakazane. Substancje zawarte w liściach mają silne działanie moczopędne (diuretyczne), stąd często stosowane są przy dnie moczanowej lub chorobach reumatycznych. Udowodniono, że mogą częściowo rozpuszczać złogi w stawach, powodujące ostry ból – dla skuteczności terapii zaleca się przy tym bogate nawodnienie organizmu.

Działanie diuretyczne brzozy jest także pomocne przy nadciśnieniu tętniczym, gdyż wpływa na redukcję oporu naczyniowego poprzez zwiększenie wydalania płynów. Składniki zawarte w brzozie mogą wspierać leczenie stanów zapalnych nerek i kolki nerkowej, a dodatkowo sprzyjają odpowiedzi immunologicznej przy różnego typu infekcjach – mają potencjał zastosowania na całej długości układu moczowego. W medycynie ludowej napary z liści czy korzenia brzozy polecane są także przy skurczach żołądka, jelit oraz problemach trawiennych. Wspomagająco działają przy stanach zapalnych stawów, rwie kulszowej, lumbago. Obecność składników przeciwzapalnych w liściach brzozy znajduje wykorzystanie w terapii dermatologicznej – odwarami z kory myje się skórę przy świądowej wysypce, a ekstrakty z brzozy służą do wzmacniania i poprawy wzrostu włosów. Odwary z brzozy poleca się także do kąpieli stóp przy nadmiernej potliwości – aktywne substancje pomagają zwężać pory i ograniczać wydzielanie potu. Składniki brzozy mogą również obniżać poziom cholesterolu LDL i wspierać redukcję masy ciała oraz terapię otyłości. W profilaktyce i terapii infekcji dróg oddechowych napar z liści i kory brzozy od lat wykorzystywany jest do wspomagania odkrztuszania i gojenia błon śluzowych.

Substancje czynne

Kora brzozy zawiera terapeutycznie istotny betulin – triterpenowy alkohol steroidowy o silnym działaniu przeciwzapalnym. W zastosowaniu terapeutycznym przewodu pokarmowego duże znaczenie mają także gorycze i garbniki (odpowiedzialne za działanie ściągające i moczopędne). Zidentyfikowano również olejki eteryczne, żywice i saponiny (kluczowe w terapii infekcji dróg oddechowych), a liście zawierają niewielkie ilości witaminy C.

Tradycyjne dawkowanie

Sposób i częstotliwość dawkowania zależą od zamierzonego zastosowania. Do uzyskania działania moczopędnego przygotowuje się napar zalewając 4 łyżeczki suszonych liści 100–150 ml wrzątku. Parzyć 5–10 minut, pić kilka razy dziennie, najlepiej między posiłkami, dbając o odpowiednie nawodnienie. Przy problemach żołądkowo-jelitowych można zmieszać 2 łyżeczki (5–10 g) pociętych suszonych liści z 250 ml gorącego, białego wina i sączyć przez cały dzień. Zamiennie napar można przygotować na wodzie, wydłużając jednak czas parzenia.