Bukwica lekarska – Betonica officinalis

Nazwy zwyczajowe: Bukwica lekarska, bukwica, betonika, purpurowa betonika, betonika leśna, ziele św. Benedykta, betony, bociani język, purple betony, wood betony, bishopwort, bishop’s wort, betoine, betonie, Betonica officinalis

Nazwa łacińska: Betonica officinalis

Pochodzenie: Afryka, Azja, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Bukwica lekarska doskonale sprawdzi się w uprawie domowej. Można wykorzystać nasiona z wyspecjalizowanych sklepów lub zebrać je z dziko rosnących egzemplarzy (warto jednak unikać roślin z obszarów przydrogowych i skażonych spalinami). Baldachy kwiatowe nadają się do suszenia na słońcu i przechowywania w szczelnych pojemnikach. Do uprawy na zewnątrz lub w donicach warto wybierać gleby wilgotne, o odczynie obojętnym lub zasadowym, bogate w próchnicę. Bukwica lekarska naturalnie występuje w Europie.

Opis szczegółowy

Bukwica lekarska to roślina znana z niemal magicznej siły w zwalczaniu dolegliwości żołądkowych, jelitowych oraz problemów związanych z układem oddechowym.

Informacje botaniczne

Bukwica lekarska to wieloletnia bylina osiągająca wysokość 20–60 cm, maksymalnie do 80 cm. U nasady posiada zgrubiały, częściowo zdrewniały kłącze, łodyga jest prosta, nie rozgałęziona i owłosiona, a liście podłużne, jajowate; liście odziomkowe osadzone są na długich ogonkach. Kwiaty są karminowoczerwone, zebrane w gęste, nibykłosy. Okres kwitnienia bukwicy lekarskiej przypada na lipiec i sierpień.

Pochodzenie i występowanie

Bukwica występuje niemal w całej Europie: od północnych regionów krajów bałtyckich i południa Skandynawii, Wysp Brytyjskich, przez rejon Uralu i Kaukazu, aż po Afrykę Północną, Azję Mniejszą, Amerykę Północną i Azję. W Afryce spotykana jest od Tunezji po Maroko, a w Ameryce Północnej także rozprzestrzeniona.

Choć bukwica lekarska nie jest rośliną rodzimą dla Europy, na tym kontynencie jest szeroko rozpowszechniona. W Polsce pospolicie występuje od nizin do niewysokich wzgórz (do ok. 700 m n.p.m.). Naturalnie rośnie w rozrzedzonych lasach liściastych, na łąkach i pastwiskach.

Zastosowanie / dawkowanie

W przeszłości bukwicy lekarskiej przypisywano wiele magicznych właściwości, a już w starożytności uchodziła za wyjątkowo lecznicze zioło. O bukwicy pisało wiele dawnych zielników i traktatów medycznych. Stosowano ją w opatrunkach przeciw ukąszeniom węży lub sadzono przed domami, by jej moc przynosiła rodzinie szczęście, miłość i chroniła przed złością. W średniowieczu była często uprawiana przy klasztorach i aptekach i używana do mieszanek ziołowych i maści leczniczych.

Obecnie bukwica znajduje zastosowanie przeciw rozdrażnieniu i niepokojowi, choć jej popularność nieco zmalała. Specjaliści polecają bukwicę przy chorobach przewodu pokarmowego związanych z przekrwieniem błon śluzowych (szczególnie przy krwawych biegunkach), dyspepsji, nadkwasocie żołądka, zapaleniu układu moczowo-płciowego oraz alergiach.

Substancje zawarte w bukwicy obniżają wysokie ciśnienie krwi i wspierają przy wyczerpaniu nerwowym, nerwicach, rozdrażnieniu, bezsenności, depresji czy padaczce. Leczniczy ludowi radzą na bezsenność spać na poduszce z wysuszoną (ok. 0,5 kg) bukwicą lekarską; wymienia się ją co 4–5 miesięcy. W tradycji anglosaskiej zaleca się bukwicę na kłopoty z zasypianiem i złe sny. Za granicą stosowana jest także na lęki, kamienie żółciowe, zgagę, nadciśnienie, migreny, nerwobóle oraz profilaktycznie przeciw nadmiernej potliwości. Zewnętrznie jako krem wykorzystuje się ją do gojenia skaleczeń i ropni.

Niektórzy badacze wspominają o działaniu bukwicy przeciwnowotworowym (w obrębie przewodu pokarmowego) i przeciw zapaleniom jelit. W ludowej medycynie austriackiej używana była zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie przy problemach z układem oddechowym, pokarmowym, nerwowym, ginekologicznym oraz w schorzeniach skórnych.

Zewnętrznie, w tradycyjnej medycynie ludowej, bukwica polecana jest przy owrzodzeniach podudzi. Do przemywania czy okładów używa się skoncentrowanego naparu.

Substancje czynne

Surowcem zielarskim jest ziele bukwicy lekarskiej, najlepiej zbierane na początku kwitnienia (zbiór możliwy do jesieni). Zawiera glikozydy fenolowe, acetosy, różne izomery acetosydów, kamfeozydy, forsythozyd B, leukoseptozyd B, diterpeny, garbniki, gorycze, olejki eteryczne, betainę, cholinę oraz kwas taninowy.

Tradycyjne dawkowanie

Do celów leczniczych wykorzystuje się korzeń, ziele z liśćmi. Z uwagi na charakterystyczny smak zaleca się łączenie bukwicy z syropem, miodem lub innym słodkim dodatkiem, by poprawić walory smakowe. Odwar można stosować wewnętrznie, zewnętrznie lub do ucha w przypadku stanów zapalnych. Pić 2–4 razy dziennie najlepiej przed posiłkiem.

Tradycyjnie bukwicę mieszano z rozmarynem i szałwią (czasem jałowcem) w bólach kończyn – mieszankę wzbogacano imbirem, cukrem i rodzynkami. Sproszkowaną bukwicę przyjmuje się 3 razy dziennie po jedzeniu – ilość proszku odpowiadająca czubkowi noża. Nalewkę stosuje się 3 razy dziennie po 35 kropli przed posiłkiem. Można przygotować ją samodzielnie, łącząc z 60% alkoholem.