Chilli i papryka

Opis szczegółowy

Chilli to klasyczny owoc rośliny o wyrazistym, ostrym smaku. Cenione jest za właściwości przeciwbólowe, korzystny wpływ na poziom cholesterolu oraz wsparcie dla układu trawiennego.

Informacje botaniczne

Różne odmiany papryki mogą znacznie się od siebie różnić – spotykane są jako byliny wieloletnie, choć częściej są roślinami jednorocznymi, dorastającymi zwykle do wysokości 0,5–1 metra. Kwiaty mają blado-białą, biało-zieloną lub żółto-zieloną koronę, która w miarę dojrzewania powoli zmienia kolor na czerwony. Papryki rozmnażają się przez samozapylenie lub zapylenie przez owady; kwiaty są obupłciowe i pojawiają się od sierpnia do września. Owocem jest niewielka jagoda wyrastająca pionowo, o elipsoidalnym, lekko lancetowatym kształcie, szerokości kilku milimetrów i średniej długości ok. 5 milimetrów.

Pochodzenie i występowanie

Papryki chilli były uprawiane przez rdzenną ludność obu Ameryk już od szóstego tysiąclecia przed naszą erą. To jedna z najstarszych roślin uprawnych w tej części świata. Obecnie papryka chilli uprawiana jest głównie w strefie subtropikalnej Azji (Indie, Japonia, Wietnam, Chiny), Afryce, Ameryce Północnej (Meksyk) i Południowej. Dużą popularność zdobyła w kuchni węgierskiej i na Bałkanach.

W czasach kolonialnych portugalscy kupcy rozpowszechnili paprykę chilli na całym świecie jako cenną przyprawę. Szczególne uznanie zyskała w Indiach, gdzie na stałe weszła do kulinarnej tradycji. Z Indii trafiła do Imperium Osmańskiego oraz na Węgry, gdzie stała się podstawą do stworzenia własnej przyprawy – mielonej papryki.

Zastosowanie / dawkowanie

Ostry smak, wykorzystywany w kuchni i ziołolecznictwie, wynika głównie z obecności kapsaicyny. Chilli, bogate w witaminę C i beta-karoten, w połączeniu z innymi składnikami pobudza apetyt. Substancje zawarte w papryce chilli wykazują korzystny wpływ na zdrowie przewodu pokarmowego i sprzyjają prawidłowemu funkcjonowaniu żołądka.

Chilli wpływa korzystnie na trawienie i powszechnie stosowane jest jako przyprawa poprawiająca przyswajanie ciężkostrawnych potraw. Dodanie chilli do dań może sprzyjać likwidowaniu bakterii powodujących biegunki oraz stymulować śluzówkę jelit. W tradycji indyjskiej uważane jest także za afrodyzjak.

Kapsaicyna wykazuje potencjał w zwalczaniu nieprawidłowo dzielących się komórek (np. komórek nowotworowych). Niektóre badania wskazują, że we właściwym stężeniu może zapobiegać rozwojowi nowotworów, zwłaszcza prostaty – potwierdzają to eksperymenty z komórkami mysimi i ludzkimi.

Kapsaicyna wspomaga też odchudzanie – drażniąc zakończenia nerwowe, częściowo hamuje apetyt na tłuste potrawy oraz przyspiesza metabolizm tłuszczów i węglowodanów. Dodatkową zaletą jest poprawa perystaltyki jelit oraz pobudzanie wydzielania śluzu. 10 g przyprawy chilli dostarcza ok. 4 kalorii, zawiera bardzo dużo witaminy C i A. Udowodniono również, że kapsaicyna nie tylko nie powoduje wrzodów żołądka, ale nawet może im zapobiegać.

Ciekawym zjawiskiem jest uwalnianie endorfin po spożyciu chilli, co wywołuje przyjemne uczucie dobrostanu. Chilli w tradycyjnej medycynie wspiera krążenie krwi, pomaga w leczeniu zakrzepicy i żylaków, obniża poziom cukru i wspiera łagodne stany cukrzycowe. Może też hamować odkładanie tłuszczu w naczyniach krwionośnych, przeciwdziałając miażdżycy i chorobom serca.

Substancje czynne w chilli optymalizują metabolizm tłuszczów i węglowodanów, a także obniżają zapotrzebowanie kaloryczne poprzez regulację termogenezy organizmu.

W badaniach laboratoryjnych wykazano, że odpowiednio dobrane stężenie substancji zawartych w papryce chilli, zwłaszcza witamin C i E, wykazuje właściwości antyoksydacyjne oraz zmniejsza objawy stanów zapalnych. Efekty te zostały potwierdzone zarówno na modelu zwierzęcym, jak i u ludzi. Kapsaicyna znajduje zastosowanie w wielu preparatach leczniczych przeciwbólowych i przeciwzapalnych oraz we wspomaganiu wzrostu włosów – niektóre kosmetyki wykorzystują ten efekt.

Przedawkowanie chilli może spowodować dolegliwości trawienne związane z drażnieniem przewodu pokarmowego, a także podrażnić układ moczowo-płciowy. W razie nadmiernego spożycia zaleca się sięgnąć po mleko, gdyż kapsaicyna rozpuszcza się w tłuszczach (lub ewentualnie napój alkoholowy – kapsaicyna jest także rozpuszczalna w alkoholu).

Substancje czynne

Chilli zawiera liczne substancje czynne, z których najważniejszą jest alkaloid kapsaicyna (najwięcej w nasionach i białych przegrodach owocu). Oprócz tego papryka chilli to ogromne źródło witaminy C (znacznie więcej niż owoce cytrusowe), beta-karotenu (prowitaminy A), witamin z grupy B (szczególnie B6), a także witaminy E. Wśród minerałów wyróżniają się potas, magnez i żelazo.

Tradycyjne dawkowanie

Nie ma ściśle określonej dawki spożycia – to przyprawa, której ilość dobiera się indywidualnie do potrzeb, smaku i preferowanej ostrości. Kluczowe jest jednak regularne, codzienne stosowanie w diecie! W przypadku stosowania wyciągów z kapsaicyny miejscowo (np. w plastrach lub maściach) należy pamiętać o bezpiecznym stężeniu ekstraktu – zazwyczaj ok. 3%, gdyż silniejsze mogą powodować nadmierne podrażnienie skóry. Efekt działania miejscowego utrzymuje się nawet do 10 godzin.