Cykoria podróżnik – Cichorium intybus

Opis szczegółowy

Cykoria podróżnik to roślina znana i ceniona na całym świecie, szczególnie za swoje właściwości oczyszczające organizm.

Informacje botaniczne

Cykoria jest wieloletnią byliną osiągającą wysokość od 70 do 120 cm i wyróżnia się charakterystycznym korzeniem palowym. Łodyga jest kanciasta, sztywna, u góry rozgałęziona i owłosiona. Liście zmieniają kształt w zależności od położenia – liście odziomkowe tworzą rozetę, są ogonkowe i głęboko powcinane, natomiast liście łodygowe są siedzące, naprzemianległe, a górne bardziej lancetowate. Kwiaty mają 2–4 cm średnicy, są pięciopłatkowe (z wyjątkiem słupka), zebrane w koszyczki, o intensywnie niebieskim kolorze i pojawiają się od lipca do października. Owocem jest słomkowożółta, czasem czarna niełupka zwieńczona wieńcem szczecinek.

Pochodzenie i występowanie

Cykoria występuje naturalnie niemal w całej Europie, Azji Zachodniej oraz północnej Afryce. Została introdukowana do wschodniej Azji, Australii, na Syberię, Nową Zelandię i do obu Ameryk, gdzie wszędzie dobrze się zadomowiła. W Polsce rośnie powszechnie od nizin po podgórza, preferując suche łąki, leśne polany, miedze, pobocza dróg i nasypy kolejowe. Jej uprawa sięga czasów starożytnego Egiptu. W średniowieczu cykoria, dzięki mnichom, rozpowszechniła się w całej Europie, zaś Holendrzy zadbali o jej globalne rozprzestrzenienie w epoce kolonialnej. Cykoria była opisywana w starożytnych i nowożytnych traktatach, m.in. przez Horacego czy Fryderyka Wielkiego, którzy chwalili jej walory zdrowotne. Przez wiele lat służyła również za zamiennik kawy, zwłaszcza za sprawą Holendrów, w Niemczech, a także w amerykańskich więzieniach XX wieku.

Zastosowanie / dawkowanie

Cykoria podróżnik znajduje szerokie zastosowanie terapeutyczne i korzystne właściwości wykazują praktycznie wszystkie jej części. Stosowana jest m.in. w browarnictwie (łodygi nadają charakterystycznego smaku niektórym słodom belgijskim i holenderskim), ale przede wszystkim najcenniejszy jest jej korzeń, bogaty w inulinę – naturalny prebiotyk, delikatnie słodszy od sacharozy, o szerokich walorach zdrowotnych. Inulinę wykorzystuje się jako zamiennik cukru w dietetyce oraz w produkcji jogurtów jako składnik wspomagający zdrową florę bakteryjną. Korzeń cykorii zawiera także dużą ilość rozpuszczalnego błonnika dobroczynnie wpływającego na organizm.

Badania na modelach zwierzęcych potwierdzają, że karmienie cykorią zmniejsza ryzyko chorób pasożytniczych u przeżuwaczy oraz wspomaga oczyszczanie przewodu pokarmowego, najprawdopodobniej dzięki wysokiej zawartości niektórych kwasów tłuszczowych i błonnika. Dodatkowo inulina jest ceniona za pozytywny wpływ na kontrolę masy ciała – tłumi uczucie głodu, poprawia pasaż jelitowy, usprawnia funkcjonowanie okrężnicy i korzystnie oddziałuje na ogólny stan zdrowia. W badaniach wykazano także, że obniża stężenie glukozy we krwi i poprawia elastyczność naczyń krwionośnych, a także poprawia wchłanianie wapnia przez kości.

W medycynie ludowej, zwłaszcza niemieckiej, cykoria polecana jest jako tonik wzmacniający organizm fizycznie i psychicznie oraz wspierający nerki i układ moczowy – stymuluje diurezę i oczyszczanie dróg moczowych. Tradycyjnie wykorzystywana jest także przy problemach z woreczkiem żółciowym i chorobach wątroby.

Wewnętrznie napary z cykorii polecane są przy zatokach, objawach alergicznych i katarze, zewnętrznie do przemywania ran i powierzchownych otarć. Maści z cykorii sprawdzają się przy egzemach, wysypkach, odparzeniach, owrzodzeniach, opuchliznach oraz schorzeniach reumatycznych. Z kwiatów uzyskuje się krople do oczu na stany zapalne, a odwar z kwiatów i korzenia stosuje się jako stymulator wzrostu włosów.

Cykoria podróżnik jest również świetną rośliną miododajną – wytwarza lekko niebieskawy nektar o wysokiej zawartości cukrów, a drugi, rzadszy nektar o złotej barwie służy do produkcji letnich miodów mieszanych.

Substancje czynne

Głównym składnikiem korzenia cykorii jest inulina (do 98% suchej masy), a poza nią znajdują się także celuloza, sacharoza, białka i minerały. Świeży korzeń zawiera ok. 13–25% inuliny. Lekko gorzki smak spowodowany jest obecnością seskwiterpenowych laktonów, głównie laktucyny i laktukopikryny. Cykoria dostarcza również flawonoidów (m.in. eskuletyna, eskulina, cichoryna, skopoletyna) oraz liczne minerały.

Tradycyjne dawkowanie

Odwar: 1 łyżkę suszonej cykorii zalać 250 ml wody, gotować chwilę, odstawić na 10 minut, przecedzić. Pić po 1 filiżance letniego naparu rano i wieczorem (stany zapalne przewodu pokarmowego, dróg moczowych, schorzenia wątroby). Drugą polecaną mieszankę przygotowuje się z 1 łyżki kwiatów cykorii, 2 łyżek mniszka i 2 łyżek przetacznika lekarskiego – 1 łyżkę zalewa się 250 ml wody, parzy 5 minut i pije 2 razy dziennie przy chorobach wątroby czy po żółtaczce.