Cytryn – Citrus limon

Opis szczegółowy

Nie bez powodu mówi się „kwaśny jak cytryna”. Podobno rasowy Anglik zawsze wygląda, jakby właśnie ugryzł cytrynę.

Informacje botaniczne

Cytryna to owoc cytrynowca. Owoc ten, zwany hesperidium, ma owalny kształt, wyrazisty kwaśny smak, barwę od ciemnozielonej, przez jasną, po żółtą i zazwyczaj rozmiar zbliżony do jajka (3–6 cm). Cytrynowiec to niewielkie, zimozielone drzewo osiągające wysokość ok. 3–6 metrów, z nieregularnie rosnącymi gałęziami zakończonymi ostrymi kolcami. Liście są naprzemianległe, elipsoidalne lub sercowate, mają 5–8 cm długości, ząbkowane brzegi i lancetowatą końcówkę. Pąki są czerwonawe. Białe kwiaty mają ok. 2 cm średnicy i lekko różowawe płatki.

Pochodzenie i występowanie

Cytrynowiec pochodzi z regionu subtropikalnego Azji Południowo-Wschodniej, najprawdopodobniej z dzisiejszych terenów północno-zachodnich Indii. Obecnie jest szeroko uprawiany komercyjnie w Indiach, Chinach, wielu krajach południowej i wschodniej Azji, w Meksyku, Ameryce Południowej oraz w Europie wokół Morza Śródziemnego (największa produkcja we Włoszech). Do Europy trafił ok. II wieku naszej ery z terenów dzisiejszego Iraku, Syrii i Egiptu. Pod koniec XVIII wieku uprawy cytrynowca rozpowszechniły się w Kalifornii i na Florydzie. Cytrynowiec można uprawiać również w klimacie umiarkowanym – w Polsce wymaga to jednak zapewnienia odpowiednich warunków, np. uprawy w doniczkach w mieszkaniu, na osłoniętych balkonach lub w szklarniach.

Zastosowanie / dawkowanie

W historii cytrynowiec był podstawowym naturalnym źródłem kwasu cytrynowego. Dziś cytryna znajduje szerokie zastosowanie w kuchni i jako środek czystości. Zapach i smak cytryny są kluczowe m.in. w gotowaniu, pieczeniu (ciasta, torty, ciasteczka, desery, sorbety, cukierki), a także do przygotowywania napojów, np. lemoniady. Sok lub starta skórka cytryny stosowane są do przyprawiania ryb, drobiu, cielęciny czy szynki. Podobnie wykorzystuje się je w wypiekach, konserwach i farmaceutykach.

Dawniej cytrynowiec był ceniony jako środek dezynfekujący i do mycia. W połączeniu z solą lub proszkiem do pieczenia cytryna służy do czyszczenia naczyń miedzianych. Domowi majsterkowicze wykorzystują cytrynę z sodą oczyszczoną do usuwania plam z plastikowych pojemników na żywność – zawarty kwas skutecznie rozpuszcza zabrudzenia i pomaga w czyszczeniu. Sok z cytryny neutralizuje zapachy, usuwa tłuszcz, wybiela plamy i dezynfekuje powierzchnie robocze. Inne części cytrynowca używa się jako środek czyszczący i do polerowania drewna, a także jako naturalny środek owadobójczy.

Składniki zawarte w cytrynie wykazują ciekawe właściwości zdrowotne. Zawarte olejki eteryczne łagodzą biegunki, ograniczają rozwój stanów zapalnych jelit i redukują nadmierną kwasowość żołądka. Odpowiednio podawane w ciągu dnia oraz z odpowiednią ilością wody składniki cytryny pomagają w zmniejszaniu wzdęć, uczucia pełności i łagodzą mdłości.

Wysoka zawartość witaminy C sprawia, że cytryna polecana jest w schorzeniach wątroby i przy żółtaczce – w niektórych krajach nadal zaleca się podawanie cytryny w dużych ilościach. Witaminy C i kofeina mogą pomagać w łagodzeniu bóli ostrych oraz zapobiegać bóli przewlekłym, w tym migrenom (podobnie jak herbata, kakao czy kawa). Składniki cytryny wspomagają także zasypianie i wywołują relaksujący wpływ na układ nerwowy.

Witamina C i limonen wykazują działanie wspomagające (jako terapia dodatkowa) w łagodzeniu objawów reumatyzmu, dny moczanowej, schorzeń stawów, podwyższonego poziomu kwasu moczowego oraz degeneracyjnych zapaleń układu ruchu. Olejek eteryczny występujący niemal we wszystkich częściach cytrynowca łagodzi objawy zapalnych i niezapalnych chorób układu kostno-stawowego. Oleiste substancje z cytryny są szeroko stosowane w aromaterapii, gdzie wpływają na uspokojenie i relaks.

Medycyna ludowa

W medycynie ludowej sok i starta skórka cytryny były polecane dla odświeżenia, dostarczenia energii, poprawy nastroju oraz zwiększenia kreatywności w okresach niedostatku pomysłów. Zalecano je przy braku chęci do pracy, apatiach, w początkach depresji oraz przy zmęczeniu. Według znanych fitoterapeutów i zielarzy cytrynowiec wykazuje działanie antyseptyczne, moczopędne, napotne, łagodzi wzdęcia, obniża ciśnienie, zwalcza skurcze i gorączkę.

Substancje czynne

Różne części owocu cytrynowca są bardzo bogate w kwas askorbinowy (witaminę C), kwas kawowy, jabłkowy, cytrynowy (ok. 3–8 g na 100 g owoców) oraz wodę (ok. 85%). Dlatego sok oraz pozostałe części owocu mają wyraźnie kwaśne pH. Inne istotne składniki to flawonoidy (heserydozyd, limocyttryna), olejki eteryczne (izopulegol, bergamoten, alfa-pinen, alfa-terpinen, terpineol, kamfen, alfa-tujen, bisoloben, felandren, cytral, cytronelal, limonen, sabinen), kumaryny, karotenoidy, substancje śluzowe, szczawiany, kofeina, prowitaminy A i B, cukry, pektyny oraz minerały (wapń, potas, fosfor, cynk, żelazo, magnez).

Tradycyjne dawkowanie

Skórkę cytryny stosuje się w formie proszku do różnego rodzaju wypieków słodkich i wytrawnych oraz dań gotowanych. Skórkę (2–12 g) można gotować przez 5–10 minut samodzielnie lub z innymi częściami cytrynowca lub cukrem – podaje się 300–500 ml naparu 2–3 razy dziennie. Ten sam napar można stosować 2–3 razy dziennie zewnętrznie na zmienioną skórę. Skórkę cytrynową można lekko zagotować także w mleku.