Czernobreń pospolity – Prunella vulgaris

Opis szczegółowy

Czernobreń pospolity to skuteczne zioło o działaniu dezynfekującym, pomocne przy aftach i stanach zapalnych.

Informacje botaniczne

Czernobreń pospolity to roślina zielna, osiągająca zwykle wysokość od 5 do 30 cm. Łodyga jest płożąca, elastyczna, owłosiona, czworokanciasta i delikatnie czerwonawa, z której wyrastają ogonkowe liście. Liście są lancetowate, proste, ułożone naprzeciwlegle, brzegi mają drobno ząbkowane, ogonek również lekko zaczerwieniony, sam liść zwykle ma ok. 2,5 cm długości i 1,5 cm szerokości. Każdy liść posiada od 3 do 7 żyłek, które promieniście rozchodzą się od środka. Ogonek czernobrzędu pospolitego jest raczej krótki, choć może osiągnąć do 5 cm długości. Kwiaty mają barwę różową, białą lub niebieskofioletową, a kwitnienie uzależnione jest od warunków środowiskowych – przeważnie trwa od czerwca do sierpnia.

Pochodzenie i występowanie

Czernobreń pospolity występuje powszechnie niemal w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej, a także w klimacie cieplejszym. Za jego ojczyznę uważa się Europę, choć nie zachowały się dokładne historyczne źródła. Obecnie szeroko rozprzestrzeniony jest na terenie Europy, Syberii, Azji Wschodniej, Afryki Północnej, obu Ameryk, Australii i Nowej Zelandii.

W Polsce czernobreń pospolity rośnie licznie na terenach od górskich po nizinne – rzadziej spotyka się go w lasach. Rośnie na łąkach, pastwiskach, w pobliżu lasów, sadów, a także w terenach zurbanizowanych. Preferuje gleby wilgotne, próchniczne, gliniasto-ilaste lub gliniaste, o pH neutralnym do lekko kwaśnego. Często wybiera wilgotne stanowiska, ale można go też znaleźć na suchych łąkach czy w zaroślach.

Zastosowanie / dawkowanie

Czernobreń pospolity w medycynie ludowej stosuje się wewnętrznie w postaci naparu lub odwaru z suszonego ziela i innych części, przy bólach gardła, grypie, biegunkach, w celu wsparcia pracy wątroby oraz przy zaburzeniach pracy serca. Zewnętrznie używa się go w formie okładów na podrażnioną skórę oraz na ukąszenia owadów. Odwar czernobrzędu sprawdza się także przy zakażeniach bakteryjnych oraz jako środek dezynfekujący na różnego rodzaju rany.

Tradycyjna fitoterapia docenia czernobrzeń za właściwości dermatoprotekcyjne, tonizujące, detoksykujące, hepatoprotekcyjne oraz moczopędne. W ziołolecznictwie opisywany jest pozytywny wpływ tej rośliny na dolegliwości żołądkowe o podłożu zapalnym, hemoroidy, bóle stawów i mięśni – zwykle stosuje się wówczas odwar do kąpieli.

W tradycyjnej medycynie chińskiej czernobreń był szeroko stosowany przy przewlekłych chorobach. Ziołolecznictwo austriackie poleca go doustnie w postaci odwaru przy infekcjach układu oddechowego. Zaleca się czernobrzeń osobom z osłabioną odpornością – przy przeziębieniach, grypie, infekcjach wątroby, pęcherza i płuc. Nowoczesne badania potwierdzają, że wyciągi z czernobrzędu wykazują częściowe działanie antybiotyczne – zwłaszcza w stosunku do bakterii (Shigella, Salmonella, E. coli, Mycobacterium, Streptococcus, Pseudomonas) i niektórych wirusów.

Odwar z czernobrzędu działa przeciwzapalnie, wspomaga gojenie ran i leczenie stanów zapalnych oraz wrzodów, zwłaszcza w jamie ustnej i gardle. Sprawdza się jako płukanka przy anginie i innych zakażeniach gardła, jak również do codziennej higieny jamy ustnej. Pomaga w terapii stanów zapalnych, opóźniając objawy chorób. Zawiera silne przeciwutleniacze, które wspierają naturalną odporność organizmu.

Dawne receptury na dezynfekcję ran, oczyszczanie i ograniczenie powstawania ropy polecają stosowanie pudru ze sproszkowanego lub świeżego, rozdrobnionego ziela albo okładów. Często zaleca się zbiór ziela w pełni kwitnienia ze względu na odpowiednią zawartość garbników, goryczy i żywic wpływających na proces gojenia ran. Jako środek hemostatyczny stosuje się odwar: ziele gotuje się przez 2 minuty, napar pije się w przypadku dolegliwości żołądkowych lub bólu gardła. Zewnętrznie odwar nadaje się na trądzik lub drobne infekcje. Słynny botanik Mattioli polecał przede wszystkim zewnętrzne użycie czernobrzędu: do płukania jamy ustnej, przy aftach, stanach zapalnych dziąseł, skóry twarzy i głowy oraz do przemywania ran. Stosowano czystą roślinę lub w mieszankach z hyzopem, rumiankiem lub szałwią.

Czernobreń – choć wpływ na obniżenie poziomu cukru we krwi jest raczej umiarkowany – może wspomóc redukcję glukozy u zdrowych osób. Literatura wskazuje, że zarówno samo ziele, jak i preparaty ekstrakcyjne są bezpieczne i wykazują niewielkie, lecz zauważalne działanie hipoglikemizujące bez istotnych skutków ubocznych.

Składniki aktywne

Czernobreń pospolity jest bogaty w różnorodne związki chemiczne, m.in. garbniki (głównie taniny), gorycze, flawonoidy (cyjanidyna, turyn, delfinidyna, hiperozyd), olejki eteryczne, żywice, kwasy organiczne (kwas rozmarynowy, laurowy, oleanolowy, ursolowy, kawowy), sole organiczne, witaminy B1, C, K, beta-sitosterol oraz kauczuk. Występuje również nie do końca poznany związek wpływający na krzepliwość krwi.

Tradycyjne dawkowanie

Świeże liście lub ziele czernobrzędu można spożywać surowe – w sałatkach lub jako dodatek do warzyw; nadają się również do obróbki cieplnej, suszenia, rozcierania na proszek lub gotowania, słodzenia i chłodzenia dla przygotowania naparów lub schłodzonych sałatek. Zazwyczaj przygotowuje się odwar przez gotowanie ziela przez 2 minuty, a następnie stopniowe schładzanie. Do naparu do picia stosuje się 2 łyżki ziela na 0,5 l wrzącej wody – razem gotować ok. 15 minut. Taki napar można pić 3 razy dziennie przed posiłkiem.

W przypadku stosowania ziołowych mieszanek wspierających zdrowie ginekologiczne (np. przy stanach zapalnych jajników czy objawach menopauzy), zaleca się połączenie ziela czernobrzędu (5 części) z zielem jasnoty (5 części), kwiatem rumianku (4 części), zielem dziurawca (2 części, opcjonalnie), bukwicą (2 części), szałwią (1 część), ziela przywrotnika (5 części) i krwawnika (3 części). Mieszanki te można stosować m.in. do kąpieli nasiadówek przy problemach kobiecych (z przewagą przywrotnika).