Czystek szary – Cistus incanus

Opis szczegółowy

Czystek szary to słynne zioło aromatyczne, cenione zwłaszcza za bardzo silne właściwości antyoksydacyjne.

Informacje botaniczne

Czystek szary (Cistus incanus) to mocno rozgałęziony, dziko rosnący wieloletni krzew. Roślina wyróżnia się prostymi, naprzeciwległymi liśćmi pokrytymi gruczołkowatymi włoskami. Liście są jajowate, eliptyczne lub odwrotnie jajowate, długości 1,5–7 cm, często z podwiniętym brzegiem. Nerwy na górnej stronie są wyraźnie zagłębione, a spód liścia pokrywa filcowaty, szarozielony meszek. Krzew osiąga wysokość od 30 do 150 centymetrów.

Bardzo aromatyczne kwiaty czystka są pięciopłatkowe, regularne, z licznymi pręcikami, wolnymi płatkami korony w kolorze różowym do fioletowego oraz z pięciokomorowym górnym zalążnią. Owoc to jajowata, zaostrzona torebka o długości do 10 mm z przylegającym, trwałym kielichem.

Czystek kwitnie od kwietnia do czerwca.

Pochodzenie i występowanie

Krzew czystka szarego pochodzi pierwotnie z Turcji, ale obecnie jest szeroko rozpowszechniony w całym regionie Morza Śródziemnego, z wyłączeniem Francji oraz południowej części Półwyspu Iberyjskiego.

Zastosowanie / dawkowanie

Czystek szary od wieków jest bardzo ceniony w krajach śródziemnomorskich za swoje silne właściwości antyoksydacyjne. Stosowany jest nie tylko w ziołolecznictwie, lecz także jako ozdobny krzew. W polskich warunkach najlepiej uprawiać czystka jako roślinę przenośną.

Składniki aktywne czystka wspierają odporność i pomagają usuwać toksyny z organizmu dzięki bardzo dużej ilości polifenoli. To właśnie one odpowiadają za zdolność oczyszczania organizmu i wzmacniania odporności. Liczne badania naukowe potwierdziły skuteczność antyoksydacyjną czystka i opisują ekstrakty tej rośliny jako obiecujące w walce zarówno z wirusami (w tym herpes, SARS-CoV-2), jak i bakteriami (Staphylococcus aureus, Escherichia coli).

Inne badania wykazały, że napar z czystka może wspomagać poprawę profilu lipidowego u zdrowych osób. Roślina jest także bogatym źródłem magnezu, co sprawia, że znajduje zastosowanie pomocnicze przy skurczach mięśni oraz problemach ze snem.

Medycyna ludowa

Na Sardynii i w Turcji czystek wykorzystywany jest tradycyjnie do łagodzenia dolegliwości przewodu pokarmowego; w Maroku pomaga pobudzić apetyt i działa jako afrodyzjak. W Hiszpanii jest bardzo popularny w kosmetyce, leczeniu infekcji skórnych i wspomaganiu gojenia się ran.

Składniki aktywne

Najważniejsze substancje lecznicze to polifenole (takie jak kwas galusowy, kwas elagowy, elagitaniny, etylowe estry poszczególnych cząsteczek, itp.), a także katechiny, taniny, flawonole, diterpeny i seskwiterpeny. W liściach występują również monoterpeny i inne związki aromatyczne.

Związki glikozydowe to głównie kemferol, kwercetyna, myricetyna, apigenina i jej pochodne, flawonole, proantocyjanidyny oraz inne fenolowe kwasy. Liście zawierają wysokie stężenie monoterpenów, seskwiterpenów i diterpenów.

Dawkowanie

Do przygotowania naparu zaleca się użyć ok. 2–5 gramów (czyli 1 łyżka stołowa) suszonych liści, które należy zalać 250 ml wrzątku i parzyć przez 5–8 minut. Po krótkim przestudzeniu napar należy popijać. Zalecana dzienna porcja to maksymalnie 3 łyżeczki czystka. Najczęściej spożywany jest w formie herbaty, którą można dosłodzić miodem i doprawić cytryną. Latem napar z czystka świetnie smakuje schłodzony, z dodatkiem mięty i kostkami lodu. Na 1 filiżankę naparu stosuje się 1–2 łyżeczki czystka, zalewa wrzątkiem i pozostawia do zaparzenia na 5–7 minut przed spożyciem.

Do zastosowań zewnętrznych można użyć 10 gramów czystka na 300 ml wody – należy zagotować przez 7 minut, następnie odstawić na 10 minut i przecedzić. Tak przygotowany wywar można zarówno pić, jak i używać do przemywań.

Surowcem farmakognostycznym są liście i kwiaty, jednak można stosować także ziele oraz preparaty w postaci kapsułek, nalewek czy proszku – najczęściej wykorzystuje się suszone, rozdrobnione nadziemne części rośliny.