Drzewo Herbaciane – Melaleuca alternifolia

Opis szczegółowy

Tradycyjne australijskie drzewo o wyjątkowych właściwościach – jedno z najskuteczniejszych naturalnych środków antyseptycznych stosowanych przy ukąszeniach, oparzeniach i poważnych urazach skóry.

Informacje botaniczne

Drzewo herbaciane, czyli Melaleuca alternifolia, znane w Polsce również jako kajeput lub czajowiec australijski, jest niewielkim drzewem osiągającym średnio około 5 metrów wysokości, maksymalnie do 7 metrów, przy szerokości 3–4 metrów. Ma koronę przypominającą gęsty krzew, kora jest biała, delikatna i przypomina papier. Liście są smukłe, ciemnozielone, miękkie i aromatyczne z cytrusową nutą, długości od 10 do 40 mm i szerokości około 1 mm. Liściowe gruczoły wytwarzają olejki eteryczne. Kwiaty drzewa herbacianego są białe do żółtawych, zebrane w puszyste, kłosowate kwiatostany o długości 2–6 cm. Kwitnienie występuje od wiosny do wczesnego lata. Owocem jest niewielka kapsułka w kształcie czarki o średnicy około 3 mm, rozmieszczona wzdłuż gałązek.

Pochodzenie i występowanie

Naturalnym środowiskiem drzewa herbacianego są bagienne torfowiska północno-wschodniego wybrzeża stanu Nowa Południowa Walia oraz południowo-wschodni Queensland w Australii. W naturze zajmuje tereny wzdłuż strumieni i na mokradłach, gdzie często dominuje w zaroślach. Przez wiele lat drzewo herbaciane było uważane za roślinę inwazyjną. Współcześnie prowadzi się zaawansowane plantacje naśladujące naturalne warunki siedliskowe, choć uprawa nadal koncentruje się głównie na kontynencie australijskim.

Zastosowanie / dawkowanie

Drzewo herbaciane było wykorzystywane od stuleci przez rdzennych mieszkańców Australii do leczenia licznych schorzeń. Europejczycy poznali tę roślinę w 1770 roku dzięki wyprawie kapitana Jamesa Cooka – jego załoga użyła liści drzewa do przygotowania naparu, stąd angielska nazwa „tea tree”. Wkrótce potem czajowiec australijski zaczął zdobywać popularność w Europie, również dzięki działalności botanika Josepha Banksa, który przywiózł liście do Anglii do dalszych badań.

Przez dziesięciolecia stanowił podstawę „naturalnej apteczki” pierwszej pomocy, m.in. podczas II wojny światowej, gdy brytyjscy żołnierze obowiązkowo mieli ze sobą fiolkę olejku z drzewa herbacianego. Po rozpowszechnieniu antybiotyków popularność tej rośliny na krótko osłabła, jednak wraz z pojawieniem się informacji o skutkach ubocznych i narastającej antybiotykooporności znów wraca do łask jako naturalny preparat.

W tradycyjnej medycynie stosowany jest przede wszystkim liść drzewa herbacianego w postaci olejku – jako naturalny antyseptyk pomagający chronić skórę i zapobiegać infekcjom zewnętrznym. Składniki czynne drzewa herbacianego przenikają do głębszych warstw skóry i wspierają procesy gojenia, szczególnie w przypadku ran sączących i zakażonych. Zewnętrznie liście i olejek są wykorzystywane przy oparzeniach (również słonecznych), zmniejszają świąd i obrzęk po ugryzieniach owadów, łagodzą podrażnienia skóry, pomagają przy infekcjach intymnych i grzybicach stóp.

Olej z drzewa herbacianego sprawdza się również przy bólach mięśni, artralgii, skurczach oraz do masażu w stanach zapalenia dziąseł czy paradontozy, a także przy nadżerkach, aftach i owrzodzeniach podudzi. Płukanie gardła roztworem z liści zaleca się przy zapaleniu gardła, bólu i obrzęku gardła. Udokumentowano też zastosowanie liści drzewa herbacianego w opiece nad ranami i po ukąszeniach u zwierząt, np. psów i kotów. Zaletą olejku jest możliwość głębokiej penetracji zmian i brak drażnienia lub uszkodzeń tkanek nawet przy długotrwałym używaniu – nie odnotowano także przypadków alergii na czysty olejek z drzewa herbacianego.

Destylowany, czysty olejek jest jednym z najsilniejszych naturalnych antyseptyków, przewyższając działaniem wiele typowych preparatów dezynfekujących. Udowodniono jego skuteczność przeciwko niektórym szczepom bakterii, grzybom (antymykotyczny efekt) i drożdżakom, a także ograniczanie namnażania niektórych wirusów. Wykazuje również łagodne działanie przeciwzapalne, miejscowo znieczula tkanki i sprawdza się jako naturalny repelent przeciw owadom.

Tradycyjnie liście drzewa herbacianego cenione są także za wzmacnianie psychiki, poprawę nastroju i poczucia dobrostanu – stosowane są w stanach zmęczenia, wyczerpania czy apatii, pomagają zwalczać stres i wspierać zdrowy sen.

Ludy Bundjalung ze wschodniej Australii stosowały liście drzewa herbacianego do inhalacji (olejek z rozgniecionych liści) przy kaszlu i przeziębieniu, jako zasypki i okłady na rany oraz przetwory z liści na ból gardła i schorzenia skóry.

Nowoczesne badania kliniczne wykazały, że składniki liści drzewa herbacianego to silne przeciwutleniacze, chroniące przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi – co przekłada się na wsparcie układu odpornościowego i nasilenie aktywności substancji o charakterze przeciwzapalnym.

Kolejne obserwowane korzyści stosowania olejku to łagodzenie dolegliwości przedmiesiączkowych, objawów menopauzy oraz wspieranie równowagi hormonalnej – działając kojąco na ciało i umysł.

Substancje czynne

Olej z drzewa herbacianego podlega międzynarodowej normie ISO 4730, która określa obecność 15 kluczowych składników zapewniających właściwości i charakterystyczny, świeży, kamforowy zapach. Naturalna esencja z liści zawiera nawet 98 różnych związków (w większości monoterpeny, seskwiterpeny, alkohole aromatyczne lub izopreny). Najważniejszymi substancjami są pochodne terpinen-4-olu, terpinolenu i cineolu – odpowiadające za działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne i przeciwhistaminowe.

Tradycyjne dawkowanie

Olej z drzewa herbacianego stosuje się przeważnie zewnętrznie – nie jest rekomendowany do spożycia. Dawkowanie uzależnia się od miejsca i charakteru schorzenia. Najczęściej poleca się aplikację 1–2 kropli nierozcieńczonego olejku bezpośrednio na zmienione miejsce, 2–4 razy dziennie, lub więcej kropli olejku rozcieńczonego. W warunkach domowych można przygotować maść lub żel dodając kilka kropli olejku do bazowego kremu. Przy infekcjach intymnych stosuje się globulki lub czopki zawierające olejek z drzewa herbacianego, regularnie co 12 godzin przez kilka dni.