Dynia zwyczajna – Cucurbita pepo

Opis szczegółowy

Tradycyjna roślina o potencjale przeciwpasożytniczym i wspierającym zdrowie prostaty.

Informacje botaniczne

Dynia zwyczajna to roślina jednoroczna, jednopienna, która może przyjmować formę pnącą lub krzaczastą. Jej łodygi osiągają nawet kilka metrów długości, są pięciokanciaste, szorstko owłosione i zaopatrzone w rozgałęzione wąsy czepne. Liście mają trójkątny kształt, długi ogonek i szerokość od 15 do 45 cm, są dłoniasto klapowane z różnie powcinanymi klapami oraz ząbkowanymi brzegami. Kwiaty mogą być obupłciowe lub jednopłciowe, mają dzwonkowatą koronę, ok. 10 cm długości i żółto-pomarańczową barwę.

Owocem dyni jest wielonasienna jagoda, której rozmiary wahają się od kilku centymetrów do kilkudziesięciu centymetrów. Miąższ owocu ma różne barwy (od białawej po kremową), smak (od słodkiego do gorzkiego) i konsystencję (od włóknistej do soczystej), a masa może osiągać nawet kilka kilogramów. Kształt owocu jest bardzo zróżnicowany – od ogórkowatego, przez dyskowaty, aż po grzybowaty. Skórka owocu jest twarda, mocna, często drewniejąca, gładka, czasem woskowana i podłużnie bruzdowana. Kolorystyka owoców jest bardzo bogata (zielona, pomarańczowa, żółta itd.), podobnie jak wzory na skórce (jednobarwne, prążkowane, plamiste...). Nasiona są spłaszczone, mają kształt kropli i długość 5–20 mm, okryte są białawą osłonką.

Pochodzenie i występowanie

Dynia pochodzi najprawdopodobniej ze środkowej części Ameryki, gdzie była jedną z pierwszych roślin uprawnych już kilka tysięcy lat temu. Wskazuje się m.in. na dzisiejszy Meksyk (znaleziska datowane na 8750 r. p.n.e.), gdzie dynia była uprawiana razem z fasolą i kukurydzą – a według niektórych źródeł nawet wcześniej niż kukurydza. Spotykana była także na południowym wschodzie Teksasu. Dynia zwyczajna jest jedną z najważniejszych i najczęściej uprawianych odmian dyni w klimacie umiarkowanym. Rzadko dziczeje i nawet wtedy – tylko krótkotrwale.

Zastosowanie / dawkowanie

Owoce dyni nadają się do spożycia na surowo i mogą stanowić dodatek do dań głównych jako warzywna sałatka. Dynię można również dusić na maśle, przygotowywać z niej zupy, sosy, a także stosować do przyrządzania rozmaitych przetworów.

Nasiona dyni można spożywać na surowo, po uprzednim namoczeniu przez dobę w słonej wodzie, odcedzeniu i spożyciu. Można je też prażyć na suchej patelni lub w piekarniku (ok. 30 minut w temp. 150°C). Prażone pestki dyni można przygotować również z cukrem i szczyptą chili według uznania. Nasiona stanowią dodatek do kremowych zup, sałatek warzywnych (ze szpinakiem lub sałatą) oraz do dań z mięsa.

Zawarte w dyni zwyczajnej fitosterole wykazały w badaniach przedklinicznych częściowe obniżenie poziomu cholesterolu u zdrowych szczurów, jak i zwierząt chorych na indukowaną cukrzycę.

Obecny w dyni cynk, po regularnym spożyciu, może pomagać w profilaktyce osteopenii (nie badano tego jednak u kobiet po menopauzie). Cynk wraz z innymi minerałami i witaminami z grupy B pomagają w utrzymaniu zdrowia skóry, włosów i paznokci.

Pestki dyni oraz olej z nich były wielokrotnie oceniane w mniejszych badaniach klinicznych ze względu na właściwości lecznicze, w tym przeciwpasożytnicze, obniżające ciśnienie i poziom cukru we krwi. Substancje zawarte w pestkach dyni obniżyły poziom glukozy we krwi u zwierząt z cukrzycą wywołaną alloksanem. Jedno badanie kliniczne wykazało również obniżenie poziomu glukozy po posiłku i na czczo u osób z cukrzycą typu 2 spożywających sok z pestek dyni. Inne małe badanie wykazało spadek poziomu glukozy po 3–4 godzinach od zażycia pestek dyni.

Ekstrakty z pestek dyni mogą być pomocne w łagodzeniu objawów łagodnego przerostu prostaty oraz stanów lękowych – choć dostępne są jedynie ograniczone dane kliniczne. Kilka prac wykazało możliwy efekt antyandrogenny (w łagodzeniu objawów przerostu prostaty) oraz działanie przeciwzapalne ekstraktu z pestek. Badania na zwierzętach potwierdziły ochronne działanie ekstraktu olejowego z pestek dyni w modelu łagodnego przerostu gruczołu krokowego indukowanego testosteronem.

Większe badanie kliniczne (476 osób) dowiodło, że spożywanie substancji zawartych w pestkach dyni poprawia objawy związane z przerostem prostaty, choć nie zaobserwowano istotnych zmian w parametrach laboratoryjnych. Inne badanie udokumentowało poprawę niektórych kryteriów (przepływ moczu, czas oddawania moczu, zaleganie moczu, częstość mikcji) podczas przyjmowania preparatu z curbicinem w porównaniu do placebo.

W warunkach laboratoryjnych (na podstawie kilku publikacji) wyekstrahowane substancje z pestek dyni podawano przeciwko pasożytom, takim jak Schistosoma japonicum i pasożyty wywołujące malarię – efekt przeciwpasożytniczy potwierdzono, szczególnie dla kukurbityny podawanej z jednorazową dawką leku przeciwpasożytniczego w ilości 23 g pestek na 100 ml ekstraktu wodnego.

Nieliczne badania na zwierzętach sugerują, że sok z dyni może pomagać w walce z komórkami nowotworowymi, a olej z pestek poprawia profil lipidowy, wykazuje efekt antyoksydacyjny i obniżający ciśnienie krwi, także w połączeniu z lekami przeciwnadciśnieniowymi.

30 gramów pestek dyni dziennie stosowano jako suplementację żelaza u dorosłych z jego niedoborem (nie dotyczy kobiet w ciąży). Porcja 30 g pestek dyni dostarcza około 4 mg żelaza.

Pestki dyni to świetne źródło tryptofanu – wykazano w badaniu klinicznym jego korzystny wpływ na fobię społeczną oraz bezsenność w porównaniu z leczeniem standardowym.

Medycyna ludowa

Pestki dyni to tradycyjny środek moczopędny i przeciwpasożytniczy – bywały stosowane do usuwania pasożytów z przewodu pokarmowego. W niektórych kulturach małe ilości pestek dyni jada się codziennie w ramach profilaktyki zakażeń pasożytami.

W ajurwedzie pestki dyni mają szerokie zastosowanie. W medycynie ludowej Indii dynia uznawana jest za środek chłodzący i adstringentny, który oczyszcza krew, gasi pragnienie i zmęczenie. W większych ilościach pestki podawano tradycyjnie w leczeniu zapalenia oskrzeli i gorączki. Nierzadko zaleca się je także przy nawracających infekcjach nerek i pęcherza moczowego.

Substancje czynne

Pestki dyni zawierają interesujące polisacharydy, pektyny, triterpenoidy, glikozydy kukurbitanowe, karotenoidy (w tym luteinę i beta-karoten), fitosterole (spinasterol, stigmasterol, beta-sitosterol), cucurmosin, tokoferole, kukurbitynę (o działaniu przeciwpasożytniczym!), skwalen, oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (oleje stanowią łącznie około 25–50%). Dodatkowo zawierają białka inaktywujące rybosomy oraz inhibitory serynowych proteaz o potencjale przeciwdziałania chwastom.

Pestki dyni są bogatym źródłem białka – ok. 30% (w różnych źródłach od 30 do 40%). Bogate są również w leucynę, walinę, fenyloalaninę, tryptofan, kwas asparaginowy, a także żelazo i sód.

Tradycyjne dawkowanie

Ilość danych dotyczących dawkowania terapeutycznego jest ograniczona. Porcja 30 g pestek dyni zawiera ok. 4 mg żelaza – wykorzystywana była jako suplementacja. W przypadku łagodnego przerostu prostaty korzystano z ekstraktu z pestek dyni w dawce 480 mg lub porównywalnej ilości pestek. Nie odnotowano dawek toksycznych ani wywołujących niepożądane skutki uboczne.