Dziewanna wielkokwiatowa – Verbascum densiflorum

Opis szczegółowy

„Iście, kwiatu cuda działa!” – tak można by przytoczyć słowa chorej postaci z baśni, w której używa się dziewanny.

Informacje botaniczne

Dziewanna wielkokwiatowa to okazała, cała pokryta miękkimi włoskami, dwuletnia roślina dorastająca nawet do 2 metrów wysokości. W pierwszym roku wytwarza rozetę podsadkowych, owłosionych liści, a w kolejnym roku pojawia się wyprostowana łodyga z naprzemiennie ułożonymi, jajowatymi lub lancetowatymi liśćmi. Kwiaty z kielichem w kształcie dzwonka oraz jasnożółtą koroną tworzą wiechowaty, rozgałęziony kwiatostan na szczycie rośliny – zakwitają od maja do września. Owocem jest torebka.

Pochodzenie i występowanie

Dziewanna wielkokwiatowa występuje w całej Europie, zwłaszcza w regionach środkowych i południowych. Na północy sięga do południowej Szwecji, na wschodzie do środkowej Rosji, Gruzji czy Azerbejdżanu, a na południu można ją spotkać w Hiszpanii, Portugalii, Grecji i we Włoszech. Na terenie Polski to bardzo powszechna, mało wymagająca bylina – rośnie na nieużytkach, rowach, hałdach, ale bywa też spotykana na działkach, łąkach, skalistych zboczach, w słonecznych miejscach i na polach. Obecnie uprawiana i dziko rosnąca dziewanna występuje także w Azji i Ameryce.

Zastosowanie / dawkowanie

Poza zastosowaniem leczniczym dziewanna wielkokwiatowa ma też inne praktyczne wykorzystania. W przeszłości jej kwiatów używano do produkcji knotów świec oraz do pozyskiwania żółtego barwnika do włosów czy tkanin. Liście dziewanny służyły do aromatyzowania potraw (szczególnie likierów), a także do poprawy wyglądu mieszanek owocowych herbat. W kulturze ludowej dziewanna odgrywa rolę w bajkach i poematach – bywa nazywana „księżną” w poezji. Roślina jest też ważnym źródłem pyłku dla pszczół, ponieważ jej pyłek stanowi bogate źródło białka.

Najważniejsze jest jednak jej zastosowanie w ziołolecznictwie. Dziewanna od wieków stosowana była do leczenia schorzeń oskrzeli, zapalnych chorób górnych dróg oddechowych oraz przeziębień. Doskonale sprawdza się jako środek na kaszel, choroby układu oddechowego z towarzyszącym kaszlem oraz przy astmie oskrzelowej. Obecne w dziewannie substancje śluzowe tworzą ochronną powłokę na błonach śluzowych dróg oddechowych, dzięki czemu chronią tkanki przed podrażnieniem i wysychaniem. Saponiny i flawonoidy zawarte w kwiatach wspierają wydzielanie śluzu przez nabłonek oskrzelowy i rozrzedzają zalegający śluz, co sprawia, że dziewanna optymalizuje pracę układu oddechowego i pomaga w utrzymaniu jego prawidłowej kondycji.

Obecne w dziewannie składniki mają także właściwości rozkurczowe, a znany fitoterapeuta J.A. Zentrich polecał suszone kwiaty jako środek w leczeniu stanów zapalnych żołądka i jelit, a w niektórych przypadkach także jako wsparcie pracy wątroby, śledziony, pęcherzyka żółciowego i przy zwiększaniu wydzielania moczu. Współczesne badania in vitro potwierdzają, że związki zawarte w kwiatach dziewanny mogą wykazywać efekt rozkurczający. Dzięki temu dziewanna przyczynia się do prawidłowej pracy układu trawiennego i wspiera lepsze trawienie.

Działanie przeciwzapalne oraz moczopędne składników dziewanny wielkokwiatowej zostało opisane w kilku publikacjach – są one zgodne z tradycyjnym zastosowaniem tej rośliny. Niektóre związki faktycznie pobudzają wydzielanie moczu, a tym samym zwiększają jego ilość i pomagają w oczyszczaniu układu moczowego. Przy problemach z oddawaniem moczu regularne przyjmowanie naparów z dziewanny może wspomóc prawidłową pracę nerek i pęcherza moczowego.

Zewnętrznie dziewanna używana jest przy otarciach, wrzodach podudzi, dolegliwościach reumatycznych oraz hemoroidach. W tym celu stosuje się okłady z rozdrobnionych lub naparów kwiatów, nakładane bezpośrednio na opuchliznę lub miejsca zmienione zapalnie. Kwiaty macerowane w oleju wykorzystywane są do wspierania gojenia ran.

Medycyna ludowa

W tradycji ludowej dziewannie przypisuje się działanie moczopędne, przeciwzapalne, mukolityczne i wykrztuśne. Europejska fitoterapia zaleca dziewannę wielkokwiatową do regulacji cyklu menstruacyjnego, łagodzenia skurczy przy biegunkach oraz oczyszczania układu trawiennego i moczowo-płciowego. W austriackiej medycynie ludowej wymienia się stosowanie dziewanny przy katarze, niedrożności nosa i zapaleniu nosogardła.

Substancje czynne

Kwiaty dziewanny wielkokwiatowej zawierają znaczną ilość saponin (werbaskogenina, werbaskosaponina), śluzów, garbników, irydoidów (katalpol, aukubina), karotenoidów, glikozydów monoterpenowych, flawonoidów (rutyna, apigenina, luteolina, hesperydyna, diosmina, tamaryksetyna), lignanów, pochodnych fenyletanolu oraz mniejsze ilości olejków eterycznych, kwasów tłuszczowych, kwasów organicznych i polisacharydów (galaktoza, arabinoza oraz kwas uronowy).

Tradycyjne dawkowanie

W celach leczniczych zbiera się przede wszystkim kwiaty dziewanny, niekiedy również liście (w proporcji do kwiatów 1:2 lub 3:4 do sporządzenia naparu stosowanego jako łagodny środek przeczyszczający). Kwiaty w różnych formach stosuje się zewnętrznie przy konkretnych dolegliwościach, o których mowa w sekcji „Zastosowanie”. Napar z dziewanny przygotowuje się, zalewając jedną czubatą łyżkę kwiatów 250 ml wrzącej wody, przykrywając i pozostawiając do zaparzenia do temperatury odpowiedniej do picia. W chorobach dróg oddechowych zaleca się przygotowanie mieszanki ziołowej z dziewanny, bazylii, lipy, czarnego bzu, ślazu, tymianku lub hyzopu.