Dziurawiec zwyczajny – Hypericum perforatum

Opis szczegółowy

Najbardziej naturalny roślinny antydepresant, od stuleci stosowany przy bezsenności i problemach z zasypianiem.

Informacje botaniczne

Dziurawiec zwyczajny to wieloletnia roślina zielna osiągająca maksymalnie do 1 m wysokości (zwykle jednak 25–60 cm), z zdrewniałą, wzniesioną łodygą, rozgałęziającą się głównie w górnej części. Kłącze jest wydłużone. Liście są naprzemianległe, eliptyczne, żółtozielone, liczące kilka centymetrów długości, z charakterystycznymi czarnymi punktami – to przewody olejkowe, typowe dla tej rośliny. Kwiaty są regularne, pięciokrotne, o żółtych płatkach korony. Owocem jest torebka.

Pochodzenie i występowanie

Dziurawiec pochodzi z Europy, ale rozprzestrzenił się niemal na cały świat. W swojej ojczyźnie spotykany niemal wszędzie poza strefą arktyczną, od nizin po tereny górskie. Preferuje nasłonecznione zbocza, suche pastwiska, obrzeża dróg, lasów oraz pól. Powszechnie występuje także w Azji Wschodniej, na Bliskim Wschodzie, w północnej Afryce i jako roślina introdukowana w obu Amerykach, gdzie łatwo dziczeje, więc jej obecność – poza wysokością nad poziomem morza – nie jest szczególnie ograniczona.

Zastosowanie / dawkowanie

Najbardziej znane i najczęściej wykorzystywane działanie dziurawca to jego zastosowanie jako ziołowego, średniej mocy antydepresantu. Liczne badania potwierdzają pobudzający wpływ substancji aktywnych dziurawca na łagodne stany depresyjne oraz lęk. W medycynie ludowej obecny jest w wielu recepturach na stany zapalne, egzemy skórne, stłuczenia, złamania. Podobnie podkreśla się jego działanie przeciwbakteryjne w przypadku stanów zapalnych skóry. Na układ nerwowy dziurawiec działa łagodząco w sytuacjach stresowych, zespole napięcia przedmiesiączkowego, bólach mięśniowych oraz innych problemach psychicznych związanych z nerwowością i stresem.

Niektórzy zielarze zauważyli jego działanie w terapii zawrotów głowy i rozważają jego wpływ na hamowanie krwawień wewnętrznych spowodowanych osłabieniem naczyń krwionośnych. Macerat z kwiatów dziurawca w oliwie lub oleju słonecznikowym znany jest jako olej dziurawcowy – ma intensywnie czerwoną barwę i łagodnie uspokajające oraz przeciwdepresyjne działanie. Olej ten stosuje się zewnętrznie przy oparzeniach, odmrożeniach, ranach, hemoroidach (łagodzi pieczenie i świąd) oraz wrzodach. Podgrzewany olej używany jest także do masażu mięśni podczas terapii mięśniowych schorzeń.

Preparaty z dziurawca i jego ekstrakty należą w Niemczech do najczęściej przepisywanych przez lekarzy środków na łagodne i umiarkowane depresje. W Niemczech kontroluje się zawartość substancji czynnych (zwłaszcza hypericyny i pseudohypericyny), które są najlepiej zbadanymi składnikami dziurawca.

Analiza 29 badań klinicznych przeprowadzonych przez organizację Cochrane wykazała, że dziurawiec działa skuteczniej niż placebo, a jego efekt jest porównywalny z konwencjonalnymi lekami przeciwdepresyjnymi – z mniejszą liczbą i łagodniejszymi skutkami ubocznymi.

Badano także potencjał hyperforiny, kolejnej substancji czynnej dziurawca, pod kątem jej wpływu na leczenie alkoholizmu, działanie antybakteryjne oraz właściwości przeciwzapalne i przeciwwirusowe dziurawca. Inne prace potwierdzają działanie przeciwwirusowe u osób z łagodnym infekcjom. Hiszpańscy naukowcy prowadzą badania nad skutecznością ekstraktu z dziurawca w leczeniu choroby Parkinsona.

Dziurawiec jest jednak przeciwwskazany dla osób z niskim ciśnieniem krwi, cukrzycą oraz alergiami. Po długotrwałym stosowaniu może wystąpić nadwrażliwość na promieniowanie UV. Zaleca się zbieranie roślin tylko ze specjalistą, jako że istnieje kilka bardzo podobnych, gorzej tolerowanych gatunków. Szczególną ostrożność powinni zachować pacjenci przyjmujący inne leki, w tym hormonalną antykoncepcję – przed użyciem najlepiej skonsultować interakcje z farmaceutą lub lekarzem.

Substancje czynne

Dziurawiec zawiera wiele substancji aktywnych, z których do celów leczniczych wykorzystuje się głównie flawonoidy – wpływają korzystnie na naczynia krwionośne i nadają im elastyczność. Do najważniejszych należą: rutyna, izokwercytyna, kwercetyna, kemferol. Czynniki odpowiedzialne za działanie antydepresyjne i wpływ na psychiczne samopoczucie to hypericyna, pseudohypericyna i hyperforina, te właśnie związki odpowiadają za niepożądane działanie fotouczulające. Ich obecność widoczna jest w przewodach olejkowych liści, co nadaje nazwę „dziurawiec”.

Roślina zawiera ponadto taniny, fenole, nienasycone kwasy tłuszczowe, floroglucynole i witaminy.

Tradycyjne dawkowanie

Dawkowanie dziurawca zależy od wieku, wskazań i oficjalnych wytycznych. Znana amerykańska Mayo Clinic zaleca dorosłym z lekką lub umiarkowaną depresją/lękiem 0,9 g 2 razy dziennie. Według polskiej literatury można stosować 1 łyżeczkę do kawy ziela (do naparu) parzoną przez 15 minut – taki napar możemy pić do 3 razy dziennie. Olej z dziurawca możliwy jest do kupienia lub samodzielnego przygotowania – należy jednak mieć pewność co do odpowiedniego gatunku! Świeżo zebrane i posiekane ziele (ok. 150 g) zalać 0,5 l dobrej jakości oliwy, odstawić w ciemne i chłodne miejsce na kilka dni w odkrytym naczyniu, później zamknąć i pozostawić najlepiej na 6 tygodni w ciepłym, słonecznym miejscu. O gotowości oleju świadczy intensywnie rubinowa barwa – do stosowania 1 łyżeczka do kawy nawet 3 razy dziennie.

Uwaga: Dziurawiec zwyczajny może wywoływać fotosensybilizację.