Eleuterokok – Żeń-szeń syberyjski

Opis szczegółowy

Efekt żeń-szenia w innym korzeniu, czyli eleuterokok!

Informacje botaniczne

Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus) to wieloletni, zdrewniały krzew dorastający do 4 metrów wysokości. System korzeniowy jest silnie rozbudowany, tworząc liczne, cienkie korzenie, z których może wyrastać nawet do 20 pędów. Pędy okrywa jasnoszara kora, w górnej części są silnie rozgałęzione i gęsto pokryte kolcami skierowanymi ku dołowi. Liście są zielone, ogonkowe, podłużne i eliptyczne, złożone, owłosione, z widocznym unerwieniem, długości 6–13 cm i szerokości 3–5 cm. Kwiaty pojawiają się od lipca do sierpnia, zebrane na końcach pędów, drobne, fioletowe do żółtoczerwonych, aromatyczne, pięciopłatkowe, tworzą eliptyczne, obupłciowe baldachogrona. Owocem jest ciemnofioletowa, jajowata, niejadalna jagoda wielkości ok. 1 cm, zawierająca 5 płaskich nasion długości 3–8 mm.

Pochodzenie i występowanie

Eleuterokok kolczasty pochodzi z północno-wschodniej Azji, gdzie do dziś występuje bardzo licznie. Naturalne obszary występowania tej rośliny obejmują północne rejony Rosji (głównie dorzecze Amuru), północno-wschodnie Chiny, północne wyspy japońskie oraz najdalej na południe wysunięty skrawek Półwyspu Koreańskiego. Roślina łatwo przystosowuje się do warunków środowiskowych, rośnie w lasach mieszanych i iglastych, zazwyczaj na cieplejszych stokach.

Zastosowanie / dawkowanie

Od wieków eleuterokok jest istotnym składnikiem tradycyjnej chińskiej medycyny ludowej, lecz światowe uznanie zyskał dopiero w latach 50. XX wieku. Rozpropagowano go wówczas jako doskonałą alternatywę dla rzadko dostępnego żeń-szenia właściwego. Tak jak w żeń-szeniu, najcenniejszą częścią są korzenie, cenne za sprawą obecnych w nich substancji o działaniu tonizującym.

Badania wykazały, że eleuterokok stosowany razem z litem przez 6 tygodni dawał u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową efekt porównywalny do terapii fluoksetyną z litem. Związki czynne rośliny pozytywnie wpływają na samopoczucie psychiczne i wspierają funkcje poznawcze.

Pierwsze badania sugerują, że eleuterokok może wspierać pamięć i poprawiać nastrój u osób w średnim wieku, przynosząc lepszy humor i ukojenie. U kobiet narażonych na stres psychiczny kombinacja eleuterokoku z różeniecem górskim i cytryńcem chińskim pomogła poprawić koncentrację, szybkość reakcji i dokładność. Narodowe agencje zdrowotne uznają eleuterokok za roślinę o działaniu uspokajającym na psychikę.

Badania szwedzkie wykazały, że kombinacja eleuterokoku z innymi adaptogenami (jak jeżówka czy orzech malabarski) łagodziła objawy przeziębienia już po 72 godzinach stosowania. Osłabienie kaszlu i niedrożności nosa zauważono już po 6 dniach terapii. Regularne użycie mieszanki ziół dawało lepsze rezultaty kliniczne niż stosowanie klasycznych leków wykrztuśnych. Ekstrakt z eleuterokoku był stosowany u pacjentów z udokumentowanym zakażeniem wirusem opryszczki typu 2, z wyraźnym złagodzeniem objawów, a u dzieci w połączeniu z cytryńcem chińskim redukował obrzęki zapalne oraz stany podgorączkowe.

Liczne badania wykazują, że związki aktywne eleuterokoku wspomagają naturalną odporność organizmu oraz wykazują działanie przeciwutleniające, wynikające także z ich właściwości immunomodulacyjnych. Przeciwzapalny wpływ eleuterokoku został stwierdzony zarówno w badaniach in vivo, jak i in vitro — stymuluje on wzrost czynników przeciwzapalnych oraz hamuje te odpowiedzialne za rozwój stanów zapalnych. Zarówno ekstrakty wodne, jak i alkoholowe z korzenia tej rośliny wzmagają odpowiedź immunologiczną i wspierają naturalne mechanizmy obronne organizmu.

W niektórych badaniach wyodrębniono składniki eleuterokoku takie jak eleuterozydy B i E, które ułatwiają oddychanie, zwiększają wytrzymałość i siłę podczas wysiłku fizycznego (np. jazdy na rowerze, chodzenia na bieżni czy po schodach). Wiele eksperymentów potwierdza pozytywny wpływ korzenia na zdrowie fizyczne, psychiczne, a także przyspieszenie rekonwalescencji po urazach lub silnym stresie. U sportowców i żołnierzy odnotowano poprawę wydolności układu oddechowego, a ogólny efekt działania określany jest mianem adaptogennego. Działanie adaptogenne wykazano zarówno w stanach silnego stresu, jak i w warunkach ekspozycji na toksyny czy unieruchomienie.

Część związków aktywnych uzyskanych z eleuterokoku podawanych dożylnie sprzyja redukcji czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym obniżeniu cholesterolu i tętna. Badano także wpływ eleuterokoku na procesy krzepnięcia w mózgu, mogące prowadzić do niedokrwienia i udaru — wykazano potencjał zapobiegania tego typu zaburzeniom. Szereg pozytywnych wyników dotyczy także nadciśnienia i powiązanych schorzeń.

Klinicznie oceniano także połączenie suplementacji eleuterokokiem i żeń-szeniem przez 6 tygodni u osób z chorobą zwyrodnieniową kolan, obserwując poprawę sprawności ruchowej. Badania in vivo wskazują na silne działanie przeciwzapalne związków eleuterokoku, które może przynieść ulgę w bólu stawów.

Eleuterokok testowano też z powodzeniem w leczeniu cukrzycy — próby in vivo sugerują, że składniki aktywne korzenia mogą wpływać na aktywizację insuliny oraz gospodarkę glukozową w tkankach. Eksperymenty in vitro wykazały, że eleuterokok może obniżać poziom glukozy we krwi, efektywniej ją magazynować oraz lepiej wykorzystywać. W badaniach klinicznych sugeruje się działanie hipoglikemizujące.

Tradycyjne zastosowanie

W medycynie ludowej stosowany jest korzeń i inne części rośliny przy dolegliwościach nerkowych, chorobie Alzheimera, wysokim cholesterolu, zmęczeniu, bólu mięśni, skutkach ubocznych chemioterapii, zapaleniach oskrzeli, gruźlicy, niskim natlenieniu krwi, nudnościach i chorobie lokomocyjnej.

W tradycyjnej medycynie chińskiej eleuterokok stosuje się samodzielnie lub w mieszankach przy zapaleniach oskrzeli i innych problemach oddechowych, chorobach serca czy reumatyzmie. Na Tajwanie planty używa się przy wirusowym zapaleniu wątroby oraz nowotworach. Zioło cenione jest także za właściwości antybiotyczne, przeciwwirusowe i potencjalne działanie przeciwnowotworowe.

Substancje czynne

Z korzenia eleuterokoku wyizolowano dotąd 35 substancji czynnych wykazujących aktywność biologiczną. Najczęściej wymienia się triterpenoidowe saponiny pentacykliczne i tetracykliczne oraz ich prosapogeniny, lignany, kumaryny, kwasy fenylokarboksylowe i ksantony. Najważniejszymi związkami są: eleuterozyd B (znany także jako syryngina), kwas chlorogenowy, koniferaldehyd i jego glikozyd, pochodne kwasu kawowego, lignany (eleuterozyd E, E2, sesamina, D, E1), kumaryny (izofrazydyna, glikozyd eleuterozydu B1), saponiny triterpenowe (daukosterol, beta-hederyna, protoprimulagenina), polisacharydy (heteroglikany i eleuterany), sterole i olejki eteryczne. Roślina jest również źródłem pierwiastków mineralnych: potasu, fosforu i wapnia.

Tradycyjne dawkowanie

Dawkowanie eleuterokoku zależy od dolegliwości, osoby i formy przyjmowania. Preparaty w postaci tabletek lub kapsułek z proszkiem z korzenia stosuje się w ilości 1–5 razy dziennie po 50–150 mg ekstraktu (w literaturze hiszpańskiej – nawet do 1800 mg na dobę w przypadku zmęczenia). Przy preparatach płynnych rekomenduje się od 1 do 5 ml ekstraktu, 1–3 razy dziennie. Suchy, rozdrobniony korzeń w postaci herbaty lub odwaru zwykle spożywa się w ilości 0,5–4 g dziennie przez 1–3 miesiące. Można też przygotowywać z niego różne typy nalewek.