Estragon – Artemisia dracunculus

Opis szczegółowy

Estragon to zioło znane już w starożytności, wykorzystywane w tradycyjnej medycynie, kosmetyce, przemyśle spożywczym, a także potwierdzone przez współczesne badania naukowe.

Informacje botaniczne

Estragon (Artemisia dracunculus) to wieloletnia roślina zielna o korzennym, intensywnym zapachu. Posiada długi, pełzający kłącze oraz prostą, rozgałęzioną łodygę osiągającą do 150 cm wysokości, żebrowaną i nagą. Mięsiste, lancetowate liście są osadzone bezpośrednio na łodydze, całobrzegie lub delikatnie ząbkowane i lekko błyszczące, mają długość 2–10 cm i szerokość 0,2–1 cm, naprzemiennie ułożone. Kwiatostan tworzy wiecha długości 15–45 cm, a kwiaty są jasnocytrynowe, rurkowate, obupłciowe, do 14 w jednym kwiatostanie. Owoc stanowi cylindryczna niełupka o długości ok. 1 mm.

Pochodzenie i występowanie

Naturalnym obszarem pochodzenia estragonu jest Syberia i obecna Mongolia. W stanie dzikim występuje od Azji Środkowej po Daleki Wschód, w krajach śródziemnomorskich, we wschodniej Europie i Ameryce Północnej, od Alaski po północny Meksyk. Najczęściej rośnie na łąkach o zasadowych glebach, w lasach brzozowych, nad rzekami, na stokach górskich i stepach.

Zastosowanie / dawkowanie

Nazwa Artemisia związana jest z grecką boginią Artemidą – opiekunką dziewic, ponieważ niektóre gatunki z tego rodzaju wykazują działanie poronne. Nazwa gatunkowa dracunculus oznacza "mały smok", "wąż" lub "jaszczur" w łacinie, prawdopodobnie nawiązując do kształtu liści przypominających język.

Historia

Estragon, znany także pod dawną polską nazwą „torchun” (według zielnika Syreniusza z XVII w.), był opisywany jako roślina o intensywnym, korzennym smaku, działaniu rozgrzewającym, pobudzającym apetyt, używana zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie (np. rozgniecione liście z miodem na rany). W dawnych źródłach wspomina się, że zmniejsza ból zębów, usuwa flegmę, stymuluje trawienie i działa moczopędnie. Powszechnie stosowano estragon do sałat i jako przyprawę do mięs.

W XVIII i XIX wieku estragon coraz mocniej zyskiwał popularność jako przyprawa, o czym świadczą zapisy w ówczesnych farmakopeach europejskich.

W przemyśle spożywczym

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) potwierdza użycie suszonych liści oraz kwitnącego ziela estragonu w przemyśle spożywczym. Estragon to jedna z kluczowych przypraw kuchni francuskiej, nadająca potrawom świeży, lekko gorzkawy aromat. Najczęściej stosuje się go do mięs, sosów, dań ryżowych, ryb i marynat. Dzięki właściwościom konserwującym często znajduje zastosowanie do kiszenia kapusty, ogórków, dyni oraz w produkcji musztardy estragonowej i octów ziołowych. Świeże liście mogą być dodatkiem do potraw lub posypką do sałatek i warzyw.
W regionach Kaukazu estragon stosuje się do produkcji popularnych napojów bezalkoholowych, takich jak "tarhun". W Iranie podaje się go ze świeżymi warzywami, a w Gruzji jako składnik dania chakapuli. W Polsce jego smak i aromat doceniano jako przyprawę do mięs i warzyw.

W tradycyjnej medycynie

W ziołolecznictwie ludowym estragon stosowany jest jako środek przeciwpasożytniczy (na owsiki i glisty), pobudzający wydzielanie żółci, zwiększający apetyt oraz poprawiający trawienie. Uznaje się także jego łagodne działanie moczopędne. Stosowany jest również na dolegliwości żołądkowo-jelitowe, kolki, zaparcia, wrzody i jako środek łagodzący ból zębów.
W kulturach arabskich estragon znalazł zastosowanie w leczeniu bezsenności, stanów zapalnych dziąseł, ślinotoku i kulawizny, w Azji Środkowej przy alergiach i dolegliwościach trawiennych. Indyjska medycyna ajurwedyjska rekomenduje estragon jako środek na helmintozę, gorączkę i stymulant odporności. Działa również jako łagodny środek uspokajający – napar z liści wpływa relaksująco i może być stosowany w stanach nadmiernego pobudzenia.

Współczesna nauka

Badania potwierdziły, że ekstrakty z estragonu wykazują właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, antyoksydacyjne, immunomodulujące, a także przeciwnowotworowe. Odkryto również działanie hepatoprotekcyjne (ochrona wątroby), hipoglikemiczne (obniżające poziom cukru we krwi), regulujące pracę tarczycy, przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz antydepresyjne.

Substancje czynne

Za główny składnik aktywny uznaje się fenylopropanoidy (w tym estragol, metyleugenol, elemicyna, trans-anetol) oraz terpeny i kumaryny. Flawonoidy obecne w estragonie to kwercetyna, kemferol, luteolina, izoramnetyna, naryngenina, pinocembryna. Związek ostry w smaku to pellitorin oraz izobutamid. Roślina zawiera także fenolokwasy (chlorogenowy, kawowy, wanilinowy), alkaloidy, poliacetyleny, garbniki, witaminę C, sterole, jod oraz peroksydazę.

Zalecane dawkowanie

W przypadku ekstraktów stosowanych w badaniach eksperymentalnych, dawki wynosiły od 5 do 400 mg/kg masy ciała (iniekcyjnie). W ziołolecznictwie tradycyjnym jednak uznaje się, że jednorazowa maksymalna dawka wynosi do 1 g, a dzienna – do 3 g ziela. Najlepiej stosować zioło krótkotrwale lub doraźnie. Nie zaleca się podawania estragonu kobietom w ciąży i karmiącym piersią.