Eukaliptus kulistowocowy – Eucalyptus

Opis szczegółowy

Eukaliptus – cud natury oczyszczający powietrze i przynoszący ulgę przy bólach oraz katarze.

Informacje botaniczne

Eukaliptus kulistowocowy może występować w formie krzewu lub osiągać postać wysokich drzew – zależy to od środowiska, w którym rośnie. Najwyższe okazy sięgają od 30 do 60 metrów, choć niektóre przekraczają nawet 60 metrów wysokości. Drzewa te zazwyczaj mają jeden główny pień, ale wiele odmian eukaliptusa wytwarza kilka pni i wtedy zwykle nie dorasta powyżej 10 metrów. Odmiany krzewiaste osiągają do 1 metra wysokości, spotykane są w najbardziej wymagających warunkach.

Eukaliptus jest drugim co do wysokości drzewem na świecie (po sekwoi), a pojedyncze egzemplarze dożywają nawet 400–600 lat.

To rośliny aromatyczne, wiecznie zielone, o prostych, całobrzegich liściach, które mogą być ustawione naprzeciwlegle lub skrętolegle, z ogonkami lub bez. Blaszka liściowa pokryta jest licznymi gruczołkami z olejkami eterycznymi. Kora eukaliptusa może być gładka, włóknista lub łuskowata. Kwiaty są obupłciowe, zebrane w baldachokształtne kwiatostany i zapylane przez owady. Owocem jest zdrewniała torebka zawierająca liczne nasiona.

Pochodzenie i występowanie

Większość gatunków eukaliptusa pochodzi i do dziś rośnie w Australii, na Tasmanii oraz niektórych wyspach na północ od Australii. Kilka innych występuje na Nowej Gwinei i na wyspach Azji Południowo-Wschodniej, reszta to endemity Australii z Tasmanią. Roślina zasiedla różnorodne biotopy – od tropikalnych lasów deszczowych, przez położenia górskie po obszary półpustynne.

W niektórych rejonach Australii eukaliptusy stanowią dominujący element krajobrazu – dzięki sztucznej uprawie rozpowszechniły się również w tropikalnych i subtropikalnych częściach świata, gdzie szybko się zadomowiły i rozwijają się bardzo dobrze (niekiedy są nawet uznawane za gatunek inwazyjny). Należą do najczęściej sadzonych drzew na świecie – występują już we wschodniej Indonezji i na Filipinach.

Od 1996 roku największe plantacje znajdują się w Brazylii, Indiach, RPA, Chinach, Chile, Maroku oraz w Europie – w Portugalii i Hiszpanii.

Zastosowanie / dawkowanie

Pierwsze historyczne wzmianki o eukaliptusie dotarły do Europy za sprawą żeglarzy z wyprawy Jamesa Cooka, którzy w XVIII wieku przywieźli go z Australii. Anglicy już wówczas przeprowadzili pierwsze zbiory i opisy botaniczne. Wkrótce eukaliptus został wprowadzony do uprawy w Hiszpanii, a po kolejnych latach powstały pierwsze plantacje.

Drewno i celuloza

Roślinę uprawia się głównie jako źródło drewna, celulozy i olejków eterycznych. Eukaliptusy służą do zalesień i rekultywacji, popularne są również jako ozdobne drzewa cieniujące. Drewno wykorzystywane jest w budownictwie, meblarstwie, na podłogi i ogrodzenia.

Eukaliptus stanowi świetne źródło celulozy, szeroko stosowanej w przemyśle papierniczym do wyrobu kartonu, papieru toaletowego, papieru biurowego czy odzieży. Produkty uboczne to m.in. lignina, hemicelulozy oraz drewno opałowe. Przeciętny papier biurowy może zawierać nawet 55% celulozy pochodzącej głównie z eukaliptusa, 20% z drzew iglastych i inne dodatki.

Olejki eteryczne

Eukaliptusowy olejek eteryczny był pierwszym produktem eksportowym Australii. Pierwsze ekstrakty pozyskiwano z Eucalyptus piperita, wyróżniającego się miętowym zapachem. Szybko zaczęto pozyskiwać olejki również z innych gatunków, które znalazły zastosowanie jako składnik dezodorantów, środków uspokajających oraz dezynfekujących. Inne odmiany dostarczają czystego cyneolu i cytralu.

Olej jest stosowany przy bakteriologicznych, pasożytniczych infekcjach skóry i układu moczowo-płciowego. Eteryczny olejek dodawany jest do kąpieli celem relaksu i odprężenia. W małych ilościach olej pojawia się w słodyczach, syropach na kaszel, pastach do zębów oraz kroplach do nosa. Stosowany jest też jako naturalny repelent przeciw insektom.

Współczesna medycyna

Olejki eukaliptusowe wykazują wyraźne działanie przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne, co szeroko wykorzystuje się w medycynie konwencjonalnej. Niektóre składniki posiadają właściwości antybakteryjne m.in. wobec Staphylococcus aureus oraz antygrzybicze. Olejek wykazuje działanie owadobójcze zwłaszcza wobec larw komarów.

Zawarty w eukaliptusie eukaliptol znajduje zastosowanie u osób z astmą, ponieważ pomaga rozrzedzać wydzielinę dróg oddechowych. Wśród pacjentów zaobserwowano, że regularne stosowanie eukaliptusa może z czasem ograniczyć konieczność stosowania niektórych leków steroidowych w leczeniu astmy.

Badania wykazały, że połączenie eukaliptolu z wyciągiem z sosny i limonki może po dwutygodniowej kuracji w formie kropli doustnych złagodzić objawy przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz zredukować ryzyko nasilenia dolegliwości.

Wydaje się, że 0,3–0,6% roztwór eukaliptusa wspiera redukcję płytki bakteryjnej na zębach (przy właściwej higienie jamy ustnej). Guma do żucia z dodatkiem 0,4–0,6% ekstraktu z eukaliptusa może łagodzić stany zapalne dziąseł oraz odświeżać oddech.

Początkowe badania sugerują, że stosowanie mieszaniny eukaliptusa i mięty pieprzowej w roztworze alkoholowym może wprawdzie nie zmniejszać bólu głowy, ale pomagać się zrelaksować i poprawić koncentrację.

Żucie liści eukaliptusa może przyczyniać się do zmniejszenia poziomu glukozy we krwi, co należy kontrolować. Przyjmowanie eukaliptusa z lekami przeciwcukrzycowymi powinno odbywać się wyłącznie pod nadzorem lekarza – mogą wystąpić interakcje.

Medycyna tradycyjna

Eukaliptus szeroko wykorzystywany jest w tradycyjnej medycynie Aborygenów – ich praktyki rozprzestrzeniły się również na inne kontynenty. Liście i kora używane są m.in. przy przeziębieniu, grypie, bólach zębów, gorączce, biegunkach i ukąszeniach węży. Sok wypływający z uszkodzonego pnia stosowany był do dezynfekcji i gojenia ran, a także doustnie w niektórych schorzeniach.

Zastosowanie ludowe przeniknęło także do Europy. Suszone liście eukaliptusa wykorzystuje się do inhalacji przy astmie – para pomaga przy chorobach dróg oddechowych i przeziębieniach. W Chinach ekstrakt z eukaliptusa podaje się na bóle, gorączkę i stany zapalne.

Olejki eukaliptusowe tradycyjnie uznawane są za skuteczne przy trądziku, krwawiących dziąsłach, oparzeniach i leczeniu ran zewnętrznych. Niektórzy naturopaci rekomendują podawanie olejku przy cukrzycy, do okładów przy gorączce oraz doustnie w problemach z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym oraz podczas utraty apetytu.

Ograniczenia i bezpieczeństwo

Liście eukaliptusa można spożywać wewnętrznie wyłącznie w niewielkich ilościach według zaleceń i nie przewiduje się większych skutków ubocznych przy prawidłowym dawkowaniu. Brakuje szczegółowych danych przy znacznie wyższych dawkach, dlatego warto zawsze stosować się do informacji na etykiecie, a w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Czysty olejek eukaliptusowy należy stosować tylko rozcieńczony – nie zaleca się bezpośredniej aplikacji w stężonej postaci na skórę. Opisano przypadki niekorzystnych działań na układ nerwowy przy nadmiernym zużyciu skoncentrowanych olejków eukaliptusowych.

Podanie doustne olejku eukaliptusowego może być niebezpieczne. Uważa się, że spożycie 3,5 ml skoncentrowanego olejku może zagrażać życiu. Objawy przedawkowania to m.in. ból brzucha, zawroty głowy, bóle mięśni, duszność, nudności, wymioty i biegunka.

Dla kobiet w ciąży, karmiących i dzieci

Nie ma wystarczających danych, aby uznać olejek eukaliptusowy za bezpieczny dla tych grup. Stosowanie należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. Zewnętrzne stosowanie u dzieci powyżej 3 lat jest możliwe jedynie w niewielkich ilościach i przez możliwie krótki czas.

Substancje czynne

Eukaliptus zawiera szeroką gamę substancji aktywnych, z których najważniejsze to olejki eteryczne – głównie terpeny, triketony i acylofloroglucinole. Najwięcej w olejku występuje eukaliptol (1,8-cyneol), mający działanie przeciwzapalne. Pozostałe monoterpeny to limonen, p-cymen, alfa-terpineol, alfa-feladren i piperyton.

Niektóre gatunki zawierają krypton, neral, vomifoliol, różne monoterpeny oraz np. geranial. Wśród seskwiterpenów znajdują się aromadendren, eudesmol, globulol, wiridiflorol. Dodatkowo obecne są flawonoidy (np. rutyna), garbniki, triterpeny, glukoestery i glikozydy cyjanogenne.

Dawkowanie

Do inhalacji zaleca się przygotowanie naparu przez zalanie połowy garści liści wrzątkiem, parzenie przez 10 minut. Ręcznik nasączyć naparem i położyć na głowie na 5 minut. Powtórzyć rano i wieczorem. W podobny sposób, przy problemach z uchem, stosuje się stożek z twardego papieru do aplikacji pary.

Przy stanach zapalnych jamy ustnej i bólu gardła przygotować płukankę, zalewając łyżkę liści 200 ml wrzątku, parzyć 15 minut. Kąpiel – zalać 3 garści liści 3 litrami wrzątku, parzyć 60 minut. Kąpiel powinna trwać 10–15 minut i można powtarzać przez 3 dni z rzędu.

Olej do masażu przygotować, łącząc 2 łyżki oleju roślinnego z 3–5 kroplami olejku eukaliptusowego, następnie wcierać w klatkę piersiową przy katarze, kaszlu lub problemach z oddychaniem. Jeśli do tej samej ilości oleju doda się 2 razy więcej olejku eterycznego, powstanie masażowy olejek eukaliptusowy na bolące stawy i mięśnie.