Goździkowiec korzenny – Syzygium aromaticum

Opis szczegółowy

Goździk potrafi trafić w sedno sprawy? Zdecydowanie tak!

Informacje botaniczne

Goździkowiec korzenny to wiecznie zielone drzewo z krótkim pniem, osiągające wysokość nawet do 30 m. Jego liście są skórzaste, jajowate do eliptycznych, długości 6–15 cm i szerokości 3–5 cm, z całymi krawędziami, osadzone na ogonkach, ciemnozielone i lekko zaostrzone na końcach, rozmieszczone naprzeciwlegle. Kwiatostany to złożone szczytowe kwiatostany, składające się z 3–40 obupłciowych kwiatów pojawiających się od września. Działki kielicha zrastają się, tworząc cylindryczną rurkę, a korona to 4 czerwonawe płatki. Owocem jest elipsoidalna jagoda o długości ok. 2 cm z jednym nasionem.

Pochodzenie i występowanie

Goździkowiec korzenny pochodzi z Wysp Korzennych (Moluki) we wschodniej Indonezji. Stamtąd, dzięki rozwojowi handlu, rozprzestrzenił się w całym tropikalnym i subtropikalnym pasie Oceanu Indyjskiego. Obecnie największe uprawy znajdują się na wyspach tych stref oraz na Zanzibarze, Mauritiusie, Madagaskarze, Sri Lance i w Indonezji, które są dziś liderami produkcji goździków na świecie.

Zastosowanie / dawkowanie

Pierwsze wzmianki o goździkach pochodzą ze starożytnych Chin z okresu dynastii Han (około III w. p.n.e.). Archeolodzy odkryli również ślady goździków w Syrii z ok. 1700 r. p.n.e. W Europie pojawiły się za sprawą arabskich kupców jeszcze przed naszą erą, a od XVI wieku były cenną i szeroko rozpoznawalną przyprawą, co miało ogromny wpływ na rozwój handlu i odkryć geograficznych. Monopol Holendrów na uprawę goździkowca utrzymał się do końca XVIII wieku, kiedy Francuzi rozprzestrzenili uprawę na inne regiony tropikalne.

Goździki wyróżniają się przyjemnym, charakterystycznym, korzennym aromatem – to właśnie dlatego od wieków są używane jako przyprawa, zarówno w całości, jak i mielonej postaci. Goździków używa się do przyprawiania dań słodkich (ciasteczka, kompoty, wypieki, grzane wino), jak i wytrawnych (sosy, buliony, szynka, mięso, ryż). Wchodzą w skład popularnych mieszanek, takich jak garam masala czy quatre épices.

W stomatologii goździki wykorzystuje się od lat jako silny środek dezynfekujący o miejscowym działaniu znieczulającym. Obecnie dostępne są różne wyciągi czy preparaty z goździkowcem, często łączone z innymi ziołami. Domowe nalewki czy maceraty z goździków polecane są do płukania ust i płukania gardła. Olejek goździkowy zmniejsza wrażliwość i przewodzenie bodźców bólowych nerwu zębowego, pozostawiając uczucie świeżości. Eugenol, kluczowa substancja czynna olejku goździkowego, posiada właściwości przeciwbólowe i lokalne działanie znieczulające.

W badaniach potwierdzono antyoksydacyjne działanie substancji zawartych w goździku, zwłaszcza tych obecnych w olejku eterycznym. Fenolowe i flawonoidowe składniki także wykazały efekty antyoksydacyjne – m.in. w modelach in vitro. Wykazano ponadto, że niektóre składniki hamują aktywność enzymu ksantynooksydazy.

Olejek goździkowy działa wiatropędnie, rozluźnia i ułatwia usuwanie nagromadzonych gazów z jelit oraz zmniejsza uczucie ciężkości po posiłku. Delikatnie zwiększa stężenie kwasu solnego w żołądku i wspomaga perystaltykę jelit. Europejskie i amerykańskie agencje zdrowia oraz farmakopee zalecają olejek goździkowy jako wsparcie trawienia i poprawę apetytu.

Olejek eteryczny z goździków jest chętnie wykorzystywany w aromaterapii. Ma nie tylko przyjemny zapach, ale również ułatwia oddychanie, a jego inhalacje dezynfekują drogi oddechowe, łagodzą stany zapalne oskrzeli i przynoszą ulgę w problemach oddechowych. Dodatkowo substancje zawarte w goździkach mogą wspierać prawidłową pracę układu sercowo-naczyniowego, poprawiać pojemność krążeniową i ukrwienie obwodowe.

Medycyna ludowa

W ajurwedzie goździkowiec korzenny stosuje się w postaci proszku, by pobudzić pracę mięśnia sercowego. Zalecany jest zarówno przez medycynę ajurwedyjską, jak i tradycyjną chińską przy zabiegach stomatologicznych, pomaga łagodzić bóle zębów i redukuje zapalne reakcje miejscowe. W medycynie naturalnej goździk jest ceniony jako środek przeciwpasożytniczy. Tradycja chińska przypisuje mu właściwości rozgrzewające i aromatyczne, działanie w meridianach nerek, śledziony i żołądka oraz wpływ na leczenie impotencji i oczyszczanie dróg moczowo-płciowych kobiet. Preparaty z goździków podaje się też przy zaburzeniach trawienia, nudnościach i biegunkach.

Substancje czynne

Goździk zawiera wyjątkowo dużo olejków eterycznych (75–90% to eugenol), a także acetyleugenol, p-cymen, metyleugenol, heksenon, tymol, kwas heksadekanowy, wanilinę, beta-kariofilen, kwas krategolowy, taniny (bikornina, kwas gallotanowy, metylosalicylan), benzoesany, flawonoidy (ramnetyna, eugenityna, kempferol, eugenina), triterpenoidy (stigmasterol, kampesterol, kwas oleanolowy), witaminę E i inne seskwiterpeny.

Tradycyjne dawkowanie

Nie istnieją sztywne zalecenia dotyczące dawkowania całych goździków. Jeśli testuje się ich działanie na konkretne stany, dawkowanie odnosi się zwykle do stężenia składników aktywnych, co trudno określić dla suchej części roślinnej. Najczęściej stosuje się je na łyżki lub łyżeczki według potrzeb czy upodobań smakowych. Domowa nalewka goździkowa powstaje z 10 g goździków i cynamonu, które zalewa się 0,5 l spirytusu i pozostawia do maceracji na zimno na 2 tygodnie. Następnie przefiltrowany płyn używa się do płukania gardła lub jamy ustnej 2 razy dziennie przy dolegliwościach. Inne źródła sugerują użycie nawet 50 g goździków na tę samą ilość alkoholu.