Haritaki – Terminalia chebula

Opis szczegółowy

Haritaki to tradycyjne zioło Ajurwedy, szczególnie cenione przy dolegliwościach trawiennych.

Informacje botaniczne

Terminalia chebula to drzewo liściaste osiągające do 30 metrów wysokości, z masywnym pniem dochodzącym do 1 metra średnicy i twardym, gęstym drewnem. Liście haritaki są do 30 cm długie i 2–4 cm szerokie, naprzemianległe lub naprzeciwległe, pojedyncze, owalne i ostro zakończone. Kwiaty są białe lub żółte, wydzielają intensywny aromat. Owoc haritaki to pestkowiec długości 3–6 cm i szerokości 1,2–2,5 cm, podzielony pięcioma podłużnymi bruzdami, co nadaje mu pięciokątny kształt. Dojrzały owoc przybiera żółtobrązową barwę, a jego miąższ ma włóknistą strukturę i zwartą konsystencję.

Pochodzenie i występowanie

Terminalia chebula, czyli haritaki, wywodzi się z południowej Azji – od Indii przez Nepal po południowo-zachodnie Chiny (prowincje Jinan, Yunnan). Obecnie roślina ta występuje na terenie całego subkontynentu indyjskiego przez Bangladesz, Sri Lankę aż do Malezji i Wietnamu. Spotykana jest głównie w suchych, liściastych lasach do wysokości 900 m n.p.m., znane są jednak odmiany rosnące w Himalajach nawet do 1500 m n.p.m. Haritaki uprawiane jest tradycyjnie w krajach południowej i południowo-wschodniej Azji, lecz niektóre odmiany pojawiły się również w Turcji czy Egipcie.

Zastosowanie / dawkowanie

Ajurweda, rozwijana przez prawie 5000 lat, wykorzystuje haritaki jako zioło o wyjątkowych właściwościach prozdrowotnych. Doceniane jest także w Unani i zyskuje uznanie w homeopatii. Haritaki cenione jest zwłaszcza za zdolność usuwania toksyn z przewodu pokarmowego i łagodzenia problemów trawiennych. Wspiera trawienie, poprawia wchłanianie substancji odżywczych oraz przyspiesza metabolizm. Reguluje pracę jelita grubego, a w zależności od dawki pomaga zarówno przy biegunkach, jak i zaparciach.

W tradycyjnej medycynie indyjskiej przypisuje się jej działanie dezynfekujące, odmładzające jelita i płuca oraz wzmacniające układ nerwowy. Pozytywne oddziaływanie na centralny układ nerwowy przekłada się na poprawę inteligencji i równowagi psychicznej. Uważa się także, że haritaki wspiera długowieczność, pobudza zmysły i może działać jako środek przeciwgorączkowy, wspomagać gojenie zmian skórnych, redukować wydzielanie ropy przy chorobach skóry, łagodzić stany zapalne spojówek i ściagać zmiany na skórze. Zalecana jest wzmacniając serce, łagodząc nadpotliwość czy bóle menstruacyjne. Haritaki stosuje się oddzielnie, jak również jako składnik mieszanek ziołowych, w tym popularnej Triphali.

Liście, kora i owoce wykazują silne właściwości antyoksydacyjne dzięki bogactwu fenoli. Ekstrakty z haritaki spowalniają aktywność wolnych rodników i wykazują lepsze działanie antyoksydacyjne niż niektóre formy witaminy E. Składniki czynne mają także potencjał antynowotworowy, w szczególności przeciw komórkom raka piersi, kości czy prostaty, choć potrzeba dalszych badań dla potwierdzenia skuteczności i ustalenia właściwego dawkowania.

Badania potwierdzają również hepatoprotekcyjne (ochronne dla wątroby) oraz kardioprotekcyjne działanie haritaki – pomaga chronić wątrobę przed szkodliwym wpływem leków i wspiera serce, obniżając poziom LDL („złego cholesterolu”). Wykazano także działanie antybakteryjne i przeciwwrzodowe – ekstrakty hamują rozwój drobnoustrojów (np. Clostridium perfringens, Escherichia coli, Helicobacter pylori), a regularne płukanie ust naparem z haritaki może pomagać w leczeniu próchnicy. Aktywność przeciwgrzybicza obejmuje m.in. Candida albicans i inne gatunki drożdżaków oraz dermatofity.
Składniki czynne haritaki mają również działania przeciwzapalne, przeciwartretyczne, adaptogenne i wspierające odporność – wspomagają leczenie kaszlu, rozszerzają oskrzela i ułatwiają oddychanie.

Tradycyjnie haritaki uznawane jest za skuteczny laksacyjny środek, pomagający przy zaparciach, usprawniający perystaltykę jelit i chroniący śluzówkę przewodu pokarmowego. Wpływa korzystnie na układ nerwowy, dermatologiczny oraz wspomaga mechanizmy reprodukcyjne organizmu.

Substancje czynne

Owoce haritaki zawierają liczne pochodne glikozydowe, w tym arjunglukozyd I, arjungenin, chebulozydy I i II, kumaryny sprzężone z kwasem galusowym oraz inne fenole (np. etylogalan, terflawina A, luteolina, taniny, terchebina, punikalagina). Składniki te są odpowiedzialne za szerokie spektrum właściwości prozdrowotnych haritaki.

Tradycyjne dawkowanie

Stosuje się 5–10 g sproszkowanych owoców haritaki pozostawionych na noc do namoczenia w 150 ml wody – napój spożywamy rano na czczo, 30 minut przed posiłkiem. Można też zagotować taką samą porcję i odstawić do zaparzenia na noc. Alternatywnie przyjmuje się 3–5 gramów suchego proszku haritaki.

Ostrzeżenie: Nie zaleca się stosowania przez małe dzieci, kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.