Jeżyna fałdowana – Rubus fruticosus

Opis szczegółowy

Powszechnie znana roślina, ceniona za swój korzystny wpływ na zdrowie całego organizmu.

Informacje botaniczne

Jeżyna fałdowana to bylina wieloletnia. Wytwarza dwuletnie, elastyczne pędy, które wyrastają z trwałego systemu korzeniowego. W pierwszym roku nie rozgałęzione pędy osiągają wysokość 1,5–2,5 m i mają duże, lancetowate liście złożone z 5 do 7 listków, nie tworząc jeszcze kwiatów. W drugim roku wyrastają nieco niższe, rozgałęzione pędy, które rozwijają drobniejsze kwiaty złożone z 3–5 płatków. Kwiaty, o średnicy około 1 cm, pojawiają się późną wiosną. Owoce są początkowo czerwone, a po dojrzeniu stają się czarne i jadalne, o słodko-kwaśnym smaku, dojrzewają pod koniec lata lub na początku jesieni. Od strony botanicznej nie są to jagody, lecz złożone owocostany drobnych pestkowców.

Pochodzenie i występowanie

Jeżyna pochodzi z Europy i Azji, jednak spokrewnione gatunki występują także w Ameryce Północnej. Najczęściej uprawiana jest w klimacie umiarkowanym, zwłaszcza we wschodniej Europie (Rumunia, Bułgaria itp.). W środowisku naturalnym rośnie w lasach, tworząc gęste zarośla pod koronami drzew. W południowej Europie i centralnej Azji częściej występuje na wyższych wysokościach niż w rejonach o łagodniejszym klimacie.

Zastosowanie / dawkowanie

Owoce jeżyny wykorzystywane są w kuchni zarówno na surowo, jak i do przetworów (dżemów, marmolad, kompotów, ciast, tortów, ciastek, deserów, biszkoptów czy serników). Nazwa łacińska Rubus fruticosus odwołuje się do tradycji i szerokiego zastosowania tej rośliny już od starożytności. W fitoterapii opisano wykorzystanie jeżyn od VI wieku n.e., a w 1597 roku zostały wymienione w słynnym zielniku "Herbarius".

W ziołolecznictwie jeżyna stosowana jest między innymi przy problemach menstruacyjnych, gastrologicznych czy w okresie okołoporodowym. Szczegółowy przegląd jej właściwości znaleźć można w licznych farmakopeach oraz opracowaniach naukowych. Składniki czynne jeżyny wykazują silny potencjał antyoksydacyjny. Badania in vitro sugerują umiarkowaną skuteczność w zwalczaniu komórek nowotworowych żołądka i jelit, a także modulowanie procesów zapalnych. Jeżyna utrzymuje zdrowie komórek, wpływając korzystnie na układ odpornościowy i przeciwdziałając działaniu wolnych rodników. Owoce bogate są w flawonoidy, polifenole i witaminę C.

Ekstrakt z owoców oraz liści wywiera udokumentowane antyoksydacyjne, przeciwzapalne i metaboliczne działanie, przez co polecany jest w prewencji chorób metabolicznych, cukrzycy, otyłości i schorzeń sercowo-naczyniowych. Substancje czynne wspierają również funkcjonowanie mięśni gładkich oraz przewodu pokarmowego. Współczesne prace badawcze wykazały działanie relaksujące na mięśnie macicy i potencjał w łagodzeniu bólów menstruacyjnych.

Herbatka z liści jeżyny wykazuje właściwości ściągające, przeciwbakteryjne i jest skutecznym środkiem do płukania jamy ustnej, polecanym przy stanach zapalnych gardła. Tradycyjnie stosowana jest również na biegunkę. Związek z owocu – rheosmin – przyśpiesza metabolizm tłuszczów, co pozytywnie wpływa na redukcję masy ciała i wspiera gospodarkę tłuszczową organizmu. Inny składnik – tilirosyd – pomaga regulować poziom glukozy, co ułatwia kontrolowanie cukrzycy typu 2.

W badaniach przedklinicznych wykazano, że substancje zawarte w jeżynie mogą zapobiegać powstawaniu kamieni nerkowych i łagodzić stany zapalne spojówek. W medycynie ludowej jeżyna jest cenionym środkiem wspierającym przy problemach trawiennych, bólach miesiączkowych, infekcjach górnych dróg oddechowych, cukrzycy, schorzeniach skóry oraz retencji płynów.

Stosowana jest także dla wspomagania wydalania potu, pracy nerek oraz wspierania pracy wątroby. Wschodnioeuropejskie zielniki polecają ją jako środek oczyszczający krew, łagodzący objawy obfitych menstruacji i dolegliwości w ciąży. British Herbal Pharmacopoeia uznała ją za roślinę o potwierdzonych wskazaniach terapeutycznych.

Substancje czynne

Owoce jeżyny zawierają witaminę C, E, kwas foliowy, szerokie spektrum fenoli i polifenoli (hydrolizowalne taniny, gallotaniny), antocyjany (m.in. cyjanidyna-3-glukozyd, pelargonidyna, delfinidyna, malwidyna), elagitaniny, flawonole i flawonoidy (kaempferol, kwercetyna), glikozydy, stilbenoidy (resweratrol), terpenoidy, kwasy organiczne (elagowy, galusowy, chlorogenowy, kawowy), a także niezbędne minerały (wapń, magnez, cynk).

Zastosowanie / dawkowanie

Dawkowanie zależne jest od formy przyjmowania jeżyny i zaleceń terapeutycznych. Owoce tradycyjnie spożywane są w ilości 1–8 g, 2–4 razy dziennie. Napary z suszonych liści przyjmuje się w ilości 150 ml, 3 razy dziennie. Standaryzowany ekstrakt można stosować w dawce 113–226 mg, 3–4 razy dziennie razem z posiłkiem. Przy dłuższym stosowaniu lub w przypadku poważnych wskazań, zaleca się konsultację z lekarzem lub farmaceutą. Liofilizowane całe owoce doskonale sprawdzą się jako zdrowa przekąska.