Kakaowiec właściwy – Theobroma cacao

Opis szczegółowy

Kakaowe ziarna to smaczny i wartościowy produkt o znaczącym potencjale terapeutycznym.

Informacje botaniczne

Kakaowiec właściwy to wiecznie zielone drzewo dorastające do 10 metrów wysokości. Posiada szeroki pień, z którego wyrastają filcowate gałęzie. Na nich znajdują się błyszczące, ciemne liście o podłużnym kształcie, osiągające nawet 30 cm długości. Kwiaty kakaowca są obupłciowe, białe, wyrastają bezpośrednio z pnia lub gałęzi. Kakaowiec kwitnie wielokrotnie w ciągu roku. Owocem jest duża jagoda, osiągająca nawet kilkadziesiąt centymetrów długości i żółtopomarańczową barwę. Wewnątrz owocu znajduje się kilka przegród (najczęściej 5 komór), każda zawiera 5–14 owalnych, płaskich nasion – czyli właśnie ziaren kakaowca.

Pochodzenie i występowanie

Najbardziej wiarygodne źródła historyczne wskazują, że ojczyzną kakaowca są tereny Ameryki Południowej. Był uprawiany od czasów antycznych. Dziś dla celów komercyjnych kakaowiec uprawia się w tropikalnych rejonach całego świata, a największymi producentami są Brazylia, Ghana i Wybrzeże Kości Słoniowej.

Zastosowanie / dawkowanie

Po fermentacji i tłoczeniu surowych ziaren oddziela się masło kakaowe (frakcja tłuszczowa, wykorzystywana m.in. w farmacji, kosmetyce i cukiernictwie) oraz proszek kakaowy.

Theobromina, składnik o najwyższych walorach terapeutycznych, działa podobnie jak teofilina czy kofeina, jednak wykazuje mniej wyraźny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. Jej efekt bardziej skupia się na sercu – delikatnie stymuluje jego pracę, a poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych obniża ciśnienie, co wpływa także na działanie moczopędne. Właśnie dlatego tradycyjnie stosowana była w przypadku nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, dławicy piersiowej i chorób układu krążenia. Obecnie wpływ theobrominy na zdrowie, w tym na zmniejszenie ryzyka chorób serca, analizowany jest w badaniach klinicznych. Już w 1916 r. opisywano ją jako lek pierwszego wyboru przy obrzękach oraz dławicy typu degeneracyjnego.

W doświadczeniach na gryzoniach wykazano potencjał theobrominy w profilaktyce raka przy wyższych dawkach tej substancji, jednak badania są w toku.

Rola theobrominy w czekoladzie czy kakao to także stymulacja wyobraźni − tradycyjnie uważa się ją za afrodyzjak, lecz naukowo potwierdzone są głównie efekty układu sercowo-naczyniowego: łagodne pobudzenie serca, lekkie rozszerzenie naczyń i obniżenie ciśnienia. Theobromina może być też skutecznym wsparciem w samodzielnym dbaniu o zdrowie w diecie.

Badania brytyjskie wykazały, że podanie 1000 mg theobrominy (czyli ok. 71 g gorzkiej czekolady) może łagodzić suchy kaszel u dorosłych poprzez działanie hamujące na nerw błędny. Efekt porównywano z kodeiną, a wyniki wykorzystano do opracowania syntetycznego pochodnej theobrominy do leczenia kaszlu. Rozszerza drogi oddechowe, dlatego znajduje zastosowanie wspomagająco przy objawach astmatycznych i duszności (nie jako pierwsza pomoc!).

W badaniach wykazano również związek między systematycznym spożyciem theobrominy a zmniejszeniem przerostu prostaty – obserwowano złagodzenie dolegliwości, które prawdopodobnie wynika z relaksacji mięśni gładkich cewki moczowej.

Najważniejsze dla codziennego życia – surowe ziarna kakaowca bogate są w substancje wpływające na samopoczucie, kreatywność i wydolność organizmu. Dzięki obecności anandamidu, tryptofanu, fenyloalaniny i theobrominy uruchamiana jest produkcja hormonów (m.in. serotoniny), co skutkuje uczuciem rozluźnienia, szczęścia, zmniejszeniem poziomu stresu oraz łagodną stymulacją pobudzającą kreatywność. Kakaowiec uznaje się za doskonały adaptogen i środek antystresowy. Uczucie wyciszenia połączone z lekką stymulacją pojawia się już w kilkadziesiąt minut od spożycia ziaren, czemu towarzyszy jasność umysłu i entuzjazm do działania. Ziarna kakaowe są niezastąpionym wsparciem podczas nauki, pracy kreatywnej i w wymagających profesjach.

Substancje czynne

Sekwencjonowanie genów potwierdziło obecność ponad 23 000 białek w owocu kakaowca. Wiele z nich uczestniczy w przemianach metabolicznych, wytwarzając związki czynne, takie jak flawonoidy, terpeny aromatyczne czy alkaloidy. Szczególną rolę odgrywają polifenole, które stanowią nawet 10% suchej masy ziaren.

Najważniejszym składnikiem aktywnym kakaowca jest alkaloid theobromina, o działaniu podobnym do kofeiny. Warto zwrócić uwagę na fakt, że kakao po prażeniu może zawierać nawet 20-krotnie mniej tych cennych substancji!

Tradycyjne dawkowanie

Kakaowe ziarna, zarówno siekane, prażone, jak i surowe, można spożywać zamiast czekolady. W odróżnieniu od słodkiej czekolady nie zjemy ich zbyt wiele, gdyż szybko powodują uczucie sytości.

Standardowo zakłada się, że w 1 g ekstraktu kakaowego zawarte jest około 200 mg theobrominy. Zalecane spożycie to 1–2 razy dziennie po 200–600 mg (30 minut przed posiłkiem, nie później niż o 19:00 – ze względu na pobudzający efekt mogą wystąpić trudności z zasypianiem). Dawkowanie warto zaczynać od mniejszych ilości (np. 200 mg raz dziennie) i stopniowo zwiększać przez kolejne tygodnie (2. tydzień – 200–400 mg, 3. tydzień – 200–600 mg). Dawkowanie należy dostosować indywidualnie. Długotrwała fitoterapia wymaga dłuższego oczekiwania na efekty – pierwsze rezultaty mogą pojawić się nawet po kilku tygodniach regularnego stosowania.