Karkade – Hibiskus sabdariffa

Opis szczegółowy

Karkade to popularny napój ceniony na całym świecie – zarówno przez różne kultury, jak i dzięki naukowym badaniom potwierdzającym jego korzyści dla zdrowia.

Informacje botaniczne

Rodzaj Hibiskus obejmuje wiele gatunków o zróżnicowanej morfologii: spotyka się tu byliny, krzewy, półkrzewy, a także drzewa. Rosną one zarówno jako rośliny zrzucające liście, jak i zimozielone. Cechą charakterystyczną jest naprzemienne ułożenie liści na gałązkach, które mogą być klapowane, owalne, lancetowate lub całobrzegie, zawsze z dłoniastą siecią nerwów. Kwiaty karkade są duże, efektowne, w kształcie kielicha do dzwonka. Zwykle składają się z 5 lub więcej płatków, od białych po różne odcienie czerwieni – występuje wiele interesujących wariantów estetycznych. Kolor kwiatów może się zmieniać w miarę starzenia rośliny. Kwiaty są regularne, symetryczne, obupłciowe. Owocem jest torebka z pięcioma komorami, każda zawiera kilka nasion, które po wysuszeniu wypadają na zewnątrz.

Pochodzenie i występowanie

Hibiskus to roślina o szerokim, globalnym zasięgu – dobrze rośnie w strefie umiarkowanej, subtropikalnej i tropikalnej. Również w Polsce (szczególnie na południu) można spotkać karkade w uprawie.

Zastosowanie / dawkowanie

Badania na kulturowych tkankach wykazały, że karkade, podobnie jak inne napary z kwiatów hibiskusa, obniża ciśnienie krwi u osób z cukrzycą typu 2, łagodnym nadciśnieniem oraz u osób z potwierdzoną nadciśnieniową chorobą serca. Nie jest jednak traktowany jako samodzielna terapia tych schorzeń. Wyniki dotyczące właściwości hipotensyjnych karkade są jednak wyjątkowe na tle innych roślin. W jednym z badań osoby pijące karkade 3 razy dziennie przez 6 tygodni uzyskały średni spadek ciśnienia skurczowego o ~15 mmHg. Efekt ten przypisuje się obecnym w hibiskusie antocyjanom, takim jak hibiscyna, delfinidyna, cyjanidyna i hibiscretin. Ich działanie przypomina inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę (ACEI), stosowane w leczeniu nadciśnienia. Stąd coraz więcej badań porównuje skuteczność herbaty hibiskusowej z lekami na nadciśnienie. Podkreśla się także wysokie bezpieczeństwo i dobrą tolerancję tej rośliny.

Kolejnym korzystnym działaniem jest zmniejszenie oporu żylnego w kończynach dolnych, co przynosi ulgę w uczuciu „ciężkich nóg” i zmniejsza obrzęki. Hibiskus ma także właściwości diuretyczne (moczopędne), co wzmacnia te efekty. Odnotowano również spadek poziomu LDL („złego cholesterolu”) oraz wolnych kwasów tłuszczowych we krwi przy regularnym spożywaniu naparu. Tradycyjnie karkade stosuje się pomocniczo w kontroli wagi i łagodzeniu uczucia głodu.

Zarówno u ludzi, jak i u zwierząt odnotowano działanie antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne. W nasionach hibiskusa znajduje się dużo substancji przeciwzapalnych, w tym tokoferol (witamina E) oraz kwasy omega; kwiaty i napar również je zawierają (w mniejszym stężeniu), a ponadto są bogate w witaminę C (kwas askorbinowy, rozpuszczalny w wodzie). Ogólnie karkade wzmacnia naturalną odporność i wspiera układ immunologiczny.

Ciekawym odkryciem jest obserwowany wpływ naparu u mężczyzn w średnim oraz starszym wieku na wydalanie kreatyniny, kwasu moczowego, cytrynianów i innych związków, co sugeruje, że karkade pomaga w rozpuszczaniu kamieni dróg moczowych oraz wspomaga diurezę.

Karkade jest cenione zarówno latem (orzeźwia), jak i zimą (rozgrzewa). Badania wskazują także na właściwości obniżające gorączkę oraz łagodzące skurcze mięśni, dlatego bywa polecane podczas stanów gorączkowych z drgawkami. Napar z kwiatów wpływa korzystnie na funkcje mięśni gładkich w przewodzie pokarmowym, stymulując perystaltykę – karkade polecane jest przy problemach trawiennych.

Zaobserwowano także wzmacnianie pracy ośrodkowego układu nerwowego przez optymalizację metabolizmu komórek nerwowych oraz zwiększenie wykorzystania glukozy i tłuszczów jako źródeł energii dla mózgu. Tradycyjnie karkade poleca się przy przewlekłym zmęczeniu, w celu poprawy sprawności umysłowej i pamięci oraz ogólnego samopoczucia i relaksu. W kulturach, gdzie hibiskus stosowany jest od dawna, uznaje się go za napój wzmacniający witalność i dobrostan psychofizyczny.

W tradycyjnej medycynie indyjskiej (Ajurwedzie) korzeń i kwiat hibiskusa w wywarze stosuje się przy kaszlu oraz w przypadku wypadania i siwienia włosów. Kwiaty i liście po odpowiedniej ekstrakcji służą także jako odżywka do włosów.

Substancje czynne

Napar z karkade jest bogaty w minerały, antyoksydanty – przede wszystkim w witaminę C (kwas askorbinowy) oraz liczne antocyjany (glikozydy takie jak cyjanidyna i delfinidyna) i flawonoidy, które nie tylko wpływają na zdrowie, lecz także nadają charakterystyczną, głęboką barwę napoju. Zawiera także polifenole o działaniu ściągającym i przeciwbiegunkowym, a także esencjonalne aminokwasy.

Tradycyjne dawkowanie

Świeże kwiaty karkade zaleca się zaparzać w wodzie o temperaturze ok. 95°C przez 5–10 minut. Optymalna porcja to 1 łyżka płatków na 500 ml wody. Gotowy napar można przecedzić i osłodzić miodem lub cukrem, ewentualnie wzbogacić o przyprawy. Tradycyjnie karkade pije się na gorąco lub zimno; w wielu kulturach często z dodatkiem imbiru. Ciekawostka: po wlaniu gotowego naparu do zimnej wody napój może zmienić barwę na niebieskawą.