Kminek rzymski – Cuminum cyminum

Nazwy zwyczajowe: Kminek rzymski, kumin, kminek egipski, cumin, Cummin, Comino, Cumin de Malte, Anis Âcre, Cuminum odorum, Jeeraka, Zira, Svetajiraka, Cuminum cyminum

Nazwa łacińska: Cuminum cyminum

Pochodzenie: Azja, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Kminek rzymski znany jest już od czasów starożytnego Egiptu, Grecji i Rzymu. Dzięki działalności człowieka rozprzestrzenił się po całej północnej Afryce, a obecnie jest uprawiany komercyjnie w basenie Morza Śródziemnego oraz w Indiach. Roślina lubi ciepłe, długie lato (minimum 3–4 miesiące z temperaturą 25–30°C) i najlepiej czuje się w klimacie śródziemnomorskim. Do uprawy wymaga żyznych, piaszczysto-gliniastych gleb z dobrą przepuszczalnością oraz pH 6,8–8,3. Nasiona najlepiej wysiewać na głębokość 1–2 cm, a młode rośliny kiełkują przy temperaturze już od 2–5°C (optymalnie 20–30°C).

Indie są największym światowym producentem kminku rzymskiego (ponad 70% globalnej produkcji), a inne kraje uprawiające na większą skalę to Syria, Turcja, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Iran.

Opis szczegółowy

Tradycyjna przyprawa o tysiącletniej historii.

Informacje botaniczne

Kminek rzymski (Cuminum cyminum) to jednoroczna roślina z rodziny selerowatych (Apiaceae), uprawiana dla charakterystycznych, aromatycznych nasion stosowanych jako przyprawa. Roślina osiąga wysokość 30–50 cm, ma smukłą, nagą, rozgałęzioną łodygę, której gałązki wzrastają do wysokości 20–30 cm i mają średnicę 3–5 cm. Każda gałązka dzieli się na dwie lub trzy mniejsze rozgałęzienia. Łodyga przybiera barwę szarą lub ciemnozieloną. Charakterystyczne, pierzaste liście są długie na 5–10 cm, z cienkimi, nitkowatymi listkami. Kwiaty kminku rzymskiego są drobne, białe lub różowe, zebrane w baldachy. Owocem jest bocznie wrzecionowata lub jajowata rozłupnia o długości 4–5 mm, zawierająca pojedyncze nasiono. Nasiona mają osiem grzbietów z olejowymi kanałkami, które odpowiadają za aromat rośliny.

Pochodzenie i występowanie

Kminek rzymski pochodzi najprawdopodobniej ze Środkowej i Południowo-Zachodniej Azji oraz wschodniego rejonu Morza Śródziemnego. Archeolodzy odnaleźli jego nasiona w Syrii i Egipcie datowane na VI tysiąclecie p.n.e. W starożytnej kulturze minojskiej na Krecie był wysoko cenioną przyprawą dla arystokracji. Starożytni Grecy trzymali kminek rzymski na stole obok soli i pieprzu, a zwyczaj ten przetrwał do dziś m.in. w Maroku. Rzymianie również używali go w kuchni. W Indiach kminek rzymski stosowany jest od tysięcy lat jako tradycyjna przyprawa w niezliczonych potrawach.

Zastosowanie / dawkowanie

Kminek rzymski tradycyjnie wykorzystywany jest jako środek przeciwzapalny, moczopędny, wiatropędny i rozkurczowy. W medycynie ludowej wspomaga leczenie niestrawności, żółtaczki, biegunki, wzdęć i problemów trawiennych. Proszek z nasion bywał stosowany do okładów oraz palony w fajce. W Iranie historycznie służył jako domowy sposób na bóle zębów i epilepsję. Jest również cennym składnikiem perfum i kosmetyków o zapachu orientalnym.

Kminek rzymski jest ważnym elementem kuchni indyjskiej (jako jeera/dżira), nadaje charakterystyczny aromat potrawom curry. W krajach Azji Środkowej występuje jako zira, w Indonezji znany jako djintan. Na Bałkanach stosowany jako przyprawa do mięs, kiełbas i wędlin. Wchodzi także w skład niektórych likierów, serów oraz tradycyjnych chlebów francuskich. Kminek rzymski jest nieodłącznym składnikiem wielu mieszanek przypraw jak chili powder (Tex-Mex), achiote, adobo, sofrito, garam masala, curry czy baharat.

W tradycyjnej medycynie kminek rzymski podawany jest przeciw zaburzeniom trawienia, stanom zapalnym, problemom neurologicznym i bólom zębów. W Iranie stosuje się owoce jako środek na kolki, biegunkę, niestrawność, wzdęcia i do pobudzania laktacji. Włosi sięgali po niego w rozmaitych dolegliwościach trawiennych i neurologicznych.

Badania naukowe potwierdziły silne działanie antyoksydacyjne kminku rzymskiego – jego nasiona podnoszą poziom glutationu i stymulują inne mechanizmy przeciwutleniające. Zauważono także podwyższenie aktywności enzymów trawiennych oraz szeroki wpływ na biomarkery zapalne i oksydacyjne. Kminek rzymski wykazuje właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze i antymikrobowe, a otrzymywane z niego olejki eteryczne mają udokumentowane działanie przeciwko patogenom (m.in. Staphylococcus aureus, Candida albicans).

w modelach zwierzęcych wykazano antyrakowe działanie nasion kminku rzymskiego – hamowanie rozwoju raka żołądka i jelita grubego przez zmniejszanie aktywności enzymów związanych z nowotworzeniem. Ponadto, suplementacja jego ekstraktami wspiera utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi (właściwości przeciwcukrzycowe), korzystnie wpływając na glikemię i metabolizm lipidów.

Podawanie kminku rzymskiego korzystnie wpływa na parametry immunologiczne: wzrost liczby limfocytów CD4+ i CD8+ oraz modulacja odporności. Zawiera kluczowe substancje czynne takie jak kuminaldehyd, cymen, γ-terpinen, safranal, p-cymen i β-pinen, a także bogactwo białka, zdrowych tłuszczów, błonnika, witamin z grupy B, witaminy E, żelaza, magnezu i manganu.

Tradycyjne dawkowanie

Zalecana dzienna dawka sproszkowanego kminku rzymskiego to 3 g (po 1,5 g dwa razy dziennie do posiłków), co korzystnie wpływa na parametry lipidowe i masę ciała. W badaniach na dorosłych suplementacja 300 mg/dobę przez 8 tygodni poprawiała wskaźniki metaboliczne oraz insulinooporność. Brak jest ustalonych, sztywnych dawek rekomendowanych do długotrwałego stosowania.