Kolendra – Coriandrum sativum

Nazwy zwyczajowe: Kolendra, kolendra siewna, Kolendra ogrodowa, Coriander, coriander, Dhanyaka, dhania, Koriander, Kustumburi, Persil Arabe, Persil Chinois, Punaise, Chinese Parsley, cilantro, Echter Koriander, Dhane, kusthumbari, dhanayaka, dhana, dhany, kolendra, coriander (ang.), cilantro (hiszp.), Coriandrum sativum (łac. i globalnie)

Nazwa łacińska: Coriandrum sativum

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Kolendra o dużych owocach najczęściej uprawiana jest w krajach tropikalnych i subtropikalnych, takich jak Maroko, Indie czy Australia – owoce te zawierają niewiele olejku eterycznego i trafiają głównie na rynek przypraw. Rośliny uprawiane w klimacie umiarkowanym (np. w Polsce) z mniejszymi owocami cechuje większa zawartość olejków – są wykorzystywane do ich pozyskiwania. Kolendrę łatwo uprawia się w naszym klimacie na słonecznym i przewiewnym stanowisku – wymaga jedynie ochrony przed mrozem. Siew nasion przeprowadza się od wiosny do jesieni, a wschody są szybkie i pewne.

Opis szczegółowy

Dlaczego nie używamy kolendry częściej? Może warto zainspirować się kuchnią Ameryki Południowej!

Informacje botaniczne

Kolendra (Coriandrum sativum) to jednoroczna roślina zielna osiągająca maksymalnie 70 cm wysokości z wyraźnym korzeniem palowym. Liście są lancetowate, skórzaste, w kolorze od jasno- do ciemnozielonego. Mają różne kształty i rozmiary klap, przy podstawie rośliny są szeroko klapowane, wyżej – delikatniejsze i ciemniejsze. Białe lub jasnoróżowe kwiaty o długości około 6 mm tworzą drobne, asymetryczne baldachy. Owocem jest niemal owalny, suchy rozłupnia (rozpadający się na dwie części), pokryty kilkoma podłużnymi rowkami, osiągający średnicę około 3–5 mm.

Pochodzenie i występowanie

Kolendra pochodzi z południowej Europy, północnej Afryki oraz południowo-zachodniej Azji, skąd z czasem rozprzestrzeniła się na cały świat. Szczególną popularnością cieszy się w Tajlandii i krajach Ameryki Południowej.

Zastosowanie / dawkowanie

Owoce kolendry są częstym składnikiem kuchni południowoazjatyckiej (np. w indyjskim chutney, chińskich i tajskich sałatkach), w kuchni meksykańskiej przy produkcji salsy, guacamole czy dodatków (znana też w Europie). Siekana i rozdrobniona kolendra trafia na portugalski chleb acorda, a w Indiach do zupy z roślin strączkowych dal. Owoce kolendry to popularna przyprawa w garam masala, a smażone nasiona (dhana dal) spożywa się jako przekąskę.

W gastronomii kolendra (spokrewniona z anyżem, koprem i kminkiem) stosowana jest w Polsce jako przyprawa do kiszenia ogórków, buraków czy innych warzyw, do chleba dla poprawy trawienia czy wędliniarskich wyrobów z wieprzowiny, drobiu, jagnięciny i ryb. Kolendrę dodaje się także do napojów alkoholowych i win.

Liście kolendry mają wyraźnie cytrusowy aromat, silniejszy niż nasiona. Spożywa się je na surowo, ponieważ po obróbce cieplnej tracą intensywny zapach. Ciekawostką jest, że niektórzy ludzie mają genetyczną skłonność do odbierania smaku i zapachu kolendry jako nieprzyjemnych. W Belgii kolendra trafia między innymi do wyrobu piwa (Witbier), a obecne w niej związki dodaje się do kosmetyków dla podkreślenia aromatu.

Pierwsze badania naukowe wskazały efekt hamujący olejku eterycznego z owoców kolendry wobec wzrostu Gram-ujemnych i Gram-dodatnich bakterii (np. Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Bacillus cereus, Enterococcus faecalis). Inne badania wykazały efekt bakteriostatyczny substancji zawartych w kolendrze wobec szczepów Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Enterococcus faecalis i innych. Ten potencjał przypisuje się aminokwasom oraz alkoholom/ketonom obecnym w olejku eterycznym. Te same związki były testowane pozytywnie jako potencjalne środki przeciwgrzybicze.

Niektórzy badacze dowodzą nie tylko działania bakteriostatycznego, ale także istotnych właściwości immunostymulujących oraz potencjału kolendry jako uzupełnienia diety zapobiegającego bakteryjnym infekcjom. Wiele składników olejku eterycznego z kolendry stosuje się jako naturalne antyoksydanty pomagające przedłużyć świeżość żywności i produktów. Składniki kolendry wykazują wyraźne in vivo i in vitro właściwości antyoksydacyjne, m.in. poprzez neutralizację wolnych rodników (lipidowych, nadtlenkowych, supertlenkowych). Takie działanie wykazują m.in. garbniki i flawonoidy obecne w owocach kolendry.

Wykorzystuje się świeże liście i owoce. Potwierdzono, że substancje zawarte w kolendrze stymulują wydzielanie soków żołądkowych i wspomagają proces trawienia, zwłaszcza tłustych potraw. Owoce mają właściwości karminatywne i łagodzą uczucie ciężkości, skurcze żołądka oraz wzdęcia. Kolendra wpływa korzystnie na zdrowie przewodu pokarmowego, komfort trawienia, a także wspomaga wydalanie pasożytów jelitowych. Doniesienia naukowe sugerują również częściową ulgę przy zaparciach u osób starszych i łagodzenie objawów zespołu drażliwego jelita (np. ból brzucha, dyskomfort) po stosowaniu mieszanki z kolendrą 3 razy dziennie przez 8 tygodni.

Kilkuletnie badania na zwierzętach wskazują na możliwość wykorzystania kolendry w leczeniu dyslipidemii i hipercholesterolemii (w tradycyjnej medycynie polecana przy cukrzycy ze wzmożonym poziomem cholesterolu). U szczurów karmionych tłustą dietą z dodatkiem cholesterolu kolendra prowadziła do obniżenia poziomu LDL i VLDL oraz wzrostu dobrego HDL. Zwiększała także aktywność enzymów rozkładających cholesterol do kwasów żółciowych i steroli. W innym badaniu spadły poziomy cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów. Można więc uznać kolendrę za roślinę chroniącą przed chorobami układu sercowo-naczyniowego.

Zewnętrznie z kolendry stosuje się okłady na bóle reumatyczne i zapalenia stawów. Napar z owoców nadaje się do stosowania na bolące miejsca, płukania jamy ustnej przy bólu zębów oraz wspomaga łagodzenie infekcji bakteryjnych i grzybiczych. Kąpiele z naparu polecane są na hemoroidy, a okłady na spalanie się czy zmiany wirusowe skóry (np. odra). Owoce kolendry ogólnie wspierają zdrowie skóry, głównie dzięki aktywności antyoksydacyjnej obecnych w niej substancji.

Medycyna ludowa

W tradycji ludowej kolendrę zaleca się pić w postaci herbaty – samą lub z kminkiem – na bóle brzucha, utratę apetytu, wzdęcia, nudności, wymioty czy uczucie pełności. Niektóre karmiące kobiety spożywają owoce kolendry w celu zwiększenia laktacji.

Substancje czynne

W skład kolendry wchodzą zmienne ilości: witaminy C, A (luteina, beta-karoten), E, K, tiaminy, ryboflawiny, niacyny, pirydoksyny, kwasu pantotenowego, folianów, witamin z grupy E, minerałów (wapń, selen, żelazo, magnez, mangan, fosfor, potas, sód, cynk), związków polifenolowych (kwas galusowy, ellagowy), polisacharydów (błonnik, cukry proste), tłuszczów (kwas petroselinowy, linolowy, oleinowy i palmitynowy), flawonoidów (kwercetyna, kemferol), białek i wody. W olejku eterycznym znajdują się: linalol, terpinen, cedren, farnesen, cyme, limonen, cytronelal, geraniol, anetol, dihydrokarwon, octan geranylu, octan nerylu, octan linalylu, felandren, decenal, dekanal, decenol, undecanal, tridekanal i pinen, nadając kolendrze charakterystyczny cytrusowy aromat. Świeże liście mają wartość energetyczną 95 kJ na 100 g.

Tradycyjne dawkowanie

Nie ma ustalonych informacji na temat standaryzowanego dawkowania kolendry. Badania toksykologiczne wykazują niską toksyczność i wysokie bezpieczeństwo – śmiertelna dawka dla myszy to ok. 2 g czystego olejku na kilogram masy ciała. Testy na ludzkich komórkach wykazały bezpieczeństwo użycia, a mutagenność substancji z kolendry jest praktycznie zerowa. Wskazania bezpieczeństwa dotyczą raczej kontroli mikrobiologicznej przypraw dostępnych w sklepach i na targach.