Komosa ryżowa – Chenopodium quinoa

Opis szczegółowy

Komosa ryżowa to zboże pseudozbożowe o niezwykle wysokiej zawartości białka, które znalazło się w kręgu zainteresowań nawet NASA.

Informacje botaniczne

Komosa ryżowa to jednoroczna roślina zielna dorastająca w zależności od odmiany i warunków uprawy do 1–2 metrów wysokości. Gatunek ten jest bardzo zmienny – różni się pokrojem, kolorem i kształtem liści oraz łodyg. Pędy mogą być wyprostowane, rozgałęzione lub nierozgałęzione. Liście komosy są szerokie, nieregularnie wycinane, początkowo zielone, a w fazie dojrzewania przechodzą przez odcienie żółci, czerwieni i fioletu. Główny korzeń jest głęboko sięgający i zdrewniały, z którego wyrasta wiele bocznych korzeni, co sprawia, że komosa jest odporna na krótkotrwałą suszę.

Kwiaty są najczęściej obupłciowe (często także tylko żeńskie lub męskie), rozmieszczone w kłosokształtnych, groniastych wiechach i zapylane przez wiatr. Zalążnia posiada 2-3 znamiona. Owocem jest orzeszek otoczony okwiatem, z których wyłania się płasko zaokrąglone nasiono (do 2 mm) – występujące w barwie czarnej, brązowej, czerwonej lub żółtej, zależnej od zawartości żywic na powierzchni.

Charakterystyczną cechą nasion są występujące na powierzchni saponiny i inne substancje o gorzkim smaku – stąd nasiona wymagają obłuszczenia przed spożyciem, wtedy stają się białe. Zarodek stanowi aż ok. 60% objętości nasiona, co tłumaczy bardzo wysoką zawartość białka. Komosa kwitnie od maja do października, okres zbioru przypada od lipca do sierpnia w zależności od odmiany (90–220 dni po siewie). Doskonale adaptuje się do różnych szerokości geograficznych i warunków uprawy, dlatego dziś można ją spotkać na prawie wszystkich kontynentach.

Pochodzenie i występowanie

Komosa ryżowa to tradycyjna roślina uprawiana w Andach w Ameryce Południowej – głównie w rejonach dzisiejszej Boliwii, Peru i Chile, gdzie została całkowicie udomowiona przez Inków już kilka tysięcy lat temu. W czasach kolonizacji wyparły ją rośliny pochodzenia europejskiego, stąd przetrwała jedynie w mniej dostępnych regionach Andów. Obecnie przeżywa renesans i znów jest szeroko uprawiana, przede wszystkim w Peru i Boliwii, a także w Kolumbii, Ekwadorze i Chile. W Europie, USA i na innych kontynentach zainteresowanie komosą wzrasta, zwłaszcza wśród osób dbających o zdrową dietę. W Polsce bywa uprawiana od około 100 lat jako roślina ozdobna lub sporadycznie na polach – głównie w celach doświadczalnych.

Zastosowanie / dawkowanie

Liście komosy ryżowej można spożywać na surowo jako dodatek do sałatek, natomiast głównym surowcem są jej nasiona. Nadają się do mielenia – po zmieszaniu z mąką zbożową lub kukurydzianą pozwalają na wypiek pieczywa i ciastek. Nasiona komosy gotuje się także na kaszę lub kleik, dodaje do zup czy jako składnik musli i innych produktów śniadaniowych. Mąka z komosy jest bezglutenowa i może być spożywana przez osoby z celiakią.

Komosa stanowi doskonałe źródło białka oraz witamin – szczególnie witamin z grupy B (kwas foliowy, ryboflawina, tiamina), witaminy C i E. Zawartość tych składników czyni z niej naturalny antyoksydant oraz produkt wspierający regenerację błon śluzowych i skóry, a także wspomagający pracę układu nerwowego.

Nasiona komosy cechuje bardzo wysoka zawartość białka, dlatego wykorzystuje się je jako wartościowe uzupełnienie diety – m.in. w badaniach NASA, która stosuje komosę jako źródło białka podczas przygotowań do długich misji kosmicznych. Roślina ta wykazuje również szerokie tradycyjne zastosowanie: od leczenia suchości oczu po łagodzenie podrażnień dróg oddechowych. Saponiny pozwalały także wykorzystać nasiona jako naturalny środek myjący, a ekstrakty z liści bywały stosowane do odkażania skóry.

Substancje czynne

Nasiona bogate są nie tylko w białko (w tym wszystkie aminokwasy egzogenne), ale i w tłuszcze, węglowodany, skrobię oraz witaminy B, C, E. Dodatkowo cechuje je charakterystyczna goryczka wywołana obecnością saponin na powierzchni.

Tradycyjne dawkowanie

Przygotowanie komosy jest bardzo proste: na jedną część ziaren dodajemy dwie części wody, gotujemy delikatnie przez 10–15 minut aż do miękkości i możemy podawać od razu. Dla 3–4 porcji zaleca się użycie 100–150 g suchych ziaren.