Koniczyna łąkowa – Trifolium pratense

Nazwy zwyczajowe: Koniczyna, koniczynka, dzięcielina, jatel, czterolistna koniczyna, miłosna trawka, listniaczka, koniczyna czerwona, koniczyna łąkowa, red clover, clover, Meadow Clover, Purple clover, Tréfle Rouge (fr.), Trebol Rojo (hiszp.), Trifolium (łac., globalnie), Wild Clover, Trefoil, Beebread, Daidzeina, Genisteina

Nazwa łacińska: Trifolium pratense

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Nasiona koniczyny są trwałe, mogą kiełkować przez kilka lat. Kiełkowanie standardowo trwa około tygodnia, po czym można sadzić – nie za głęboko. W czasie kiełkowania roślina potrzebuje ciepła i wilgoci. Nasiona powinny być rozstawione co kilka centymetrów, a koniczynę warto sadzić w towarzystwie lucerny lub owsa. Najlepszy wzrost osiąga po ostatnich wiosennych przymrozkach, w miejscu nasłonecznionym, na glebie żyznej, przepuszczalnej o pH 6,0–7,0. Zbiór przypada zwykle od 40. do 60. dnia po wysiewie, czasem później.

Opis szczegółowy

Gdyby nie było koniczyny, stracilibyśmy... serduszko, kości i mielibyśmy problemy z trawieniem!

Informacje botaniczne

Koniczyna łąkowa to wieloletnia roślina zielna osiągająca wysokość od 20 do 80 cm. Posiada rozbudowany system korzeniowy z głównym, centralnym korzeniem sięgającym głęboko w podłoże oraz licznymi korzeniami bocznymi rozpościerającymi się wszerz. Zielone, gładkie i delikatnie pokładające się łodygi wyrastają z rozety liściowej. Liście ułożone są naprzemianlegle, mają najczęściej trzy listki (rzadziej cztery, w wyniku mutacji) o elipsoidalnym lub jajowatym kształcie z charakterystyczną białawą plamką u nasady oraz delikatnym owłosieniem na spodniej stronie.

Kwiaty koniczyny są drobne, pięciopłatkowe, obupłciowe, o różowawym lub czerwonym kolorze z białymi płatkami korony; pojawiają się od maja do października. Kwiatostany są zwarte i główkowate, a kwiaty stanowią cenny pokarm dla trzmieli. Owocem jest niepękająca łuska zamknięta w kielichu, nasiona mają około 2 mm długości, kształt nerkowaty, żółtawy lub brązowy, delikatnie żłobkowane.

Pochodzenie i występowanie

Koniczyna łąkowa pochodzi oryginalnie z Europy, skąd rozprzestrzeniła się do Azji Zachodniej i Afryki Północno-Zachodniej. Występuje dziś naturalnie w Europie, na Syberii, w Azji Mniejszej, w Azji Środkowej, Japonii oraz obu Amerykach. Została również wprowadzona do Argentyny, Chile, Australii oraz Nowej Zelandii. W Polsce koniczyna stanowi od XIX wieku ważny element rolnictwa, jest powszechna na łąkach, pastwiskach, polach i skrajach lasów, bez względu na wysokość nad poziomem morza.

Zastosowanie / dawkowanie

Koniczyna łąkowa znajduje szerokie zastosowanie w rolnictwie – jest ceniona jako roślina pastewna dla zwierząt i ważny składnik wzbogacający glebę. W pszczelarstwie doceniana jest ze względu na nektar o wysokiej zawartości cukrów; dawniej z kwiatów koniczyny sporządzano nawet miód, który charakteryzuje się brązową barwą i wyrazistym aromatem.

Szczególne znaczenie mają obecne w niej fitoestrogeny. Zawarte w niej izoflawony wiążą receptory estrogenowe organizmu i dają efekt porównywalny do działania kobiecych hormonów, dzięki czemu koniczyna jest zalecana jako naturalna hormonalna „substytucja” w okresie menopauzy. Jej regularne stosowanie może łagodzić uderzenia gorąca, migreny klimakterium, skutki osteoporozy, zmiany skórne czy zły nastrój. Koniczyna łąkowa korzystnie wpływa na poziom cholesterolu (zmniejsza LDL, podnosi HDL) i działa kardioprotekcyjnie, wpływając łagodząco na ciśnienie i wspierając układ sercowo-naczyniowy.

Zaleca się ją także do wspomagania układu pokarmowego – wywary z kwiatu koniczyny stosowane są na niestrawność, łagodzenie infekcji przewodu pokarmowego i detoksykację organizmu. Może być wykorzystywana zewnętrznie (okłady, kąpiele) w leczeniu schorzeń skórnych: egzemy, trądzik, łuszczyca czy przyspieszanie regeneracji ran. Ludowa medycyna poleca ją jako wsparcie w okresie menopauzy, a także przy kaszlu, przeziębieniu, bronchicie i trudnościach z oddychaniem.

Mężczyźni mogą sięgnąć po koniczynę łąkową przy łysieniu, problemach z prostatą oraz w łagodzeniu objawów przerostu prostaty. Dla wszystkich korzystne jest działanie ogólnie odtruwające – koniczyna pobudza krążenie, pomaga oczyścić krew i pozytywnie wpływa na równowagę hormonalną.

Ograniczenia: Brak wystarczających danych na temat bezpieczeństwa stosowania preparatów z koniczyny u kobiet w ciąży i matek karmiących – spożycie naturalnych izoflawonów w diecie jest uznawane za bezpieczne w małych ilościach. Koniczyny nie zaleca się osobom z zaburzeniami krzepnięcia krwi oraz przed planowanymi zabiegami chirurgicznymi (należy odstawić ją 2 tygodnie wcześniej). Może wchodzić w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, doustną antykoncepcją oraz niektórymi lekami metabolizowanymi przez wątrobę (układ cytochromu P450).

Substancje czynne:

Koniczyna łąkowa to bogate źródło rozpuszczalnych w wodzie izoflawonów, w tym: pratensein, maackiain, medicarpin, irilon, dihydrobiochanin A, cicerin, formononetin, daidzeina, genisteina, biochanin A, naryngenina. Zawiera także flawonoidy, saponiny, pochodne kumaryny, tyraminę, fisetynę, calykozynę, fitosterole, cholinę, lecytynę, kwas salicylowy, metylosalicylan oraz liczne witaminy i minerały, szczególnie wapń, magnez, sód, żelazo, fosfor, chrom, witaminy A, C, B1 i B3.

Tradycyjne dawkowanie

Napar przygotowuje się zalewając 1–2 łyżki suszonych kwiatów ok. 750 ml wrzącej wody, zaparza kilka minut, odcedza i spożywa. Zaleca się pić napar regularnie, nawet długoterminowo. W przypadku dolegliwości menopauzalnych napar można pić w większej ilości lub częściej w ciągu dnia, w innych przypadkach wystarczy niższa dawka.