Kozłek lekarski – Valeriana officinalis

Opis szczegółowy

Kozłek lekarski to naturalny środek uspokajający, niepowodujący uzależnienia ani ryzyka przedawkowania, który znajduje szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie.

Informacje botaniczne

Kozłek lekarski to bylina dorastająca do około 1 metra wysokości. Łodyga jest pusta w środku, bruzdowana, liście naprzeciwległe, pierzaste, lancetowate i głęboko powycinane. Kwiaty są drobne, bladoróżowe do białych, zebrane w baldachogrona. Owocem jest niełupka, a kłącze jest krótkie, z licznymi, cienkimi korzonkami.

Pochodzenie i występowanie

Kozłek lekarski pochodzi z Europy, a także części Azji. Roślina została rozpowszechniona również w innych regionach, a do Ameryki przywieziono ją już w dawnych czasach. Preferuje wilgotne siedliska, mokradła, łąki i zarośla.

Zastosowanie / dawkowanie

Korzeń kozłka lekarskiego, ze względu na obecność kwasu walerianowego, izowalerianowego i actinidinu, może przyciągać koty – wykorzystuje się to w produktach dla zwierząt, pomagając im się wyciszyć w nowym otoczeniu. Nalewki i ekstrakty z kozłka stosowane są od wieków: już Hipokrates zalecał napary z tej rośliny.

Tradycyjne i współczesne zastosowanie kozłka lekarskiego obejmuje leczenie bezsenności i problemów z zasypianiem. Europejska Agencja Leków uznała, że korzeń kozłka można stosować jako łagodny, naturalny środek łagodzący objawy napięcia nerwowego oraz wspierający zasypianie. W Stanach Zjednoczonych kozłek stosowany jest głównie jako środek ułatwiający sen, zaś w Europie znalazł uznanie jako środek łagodzący stres, drżenia i lęk.

Kliniczne badania wykazały korzystne działanie substancji czynnych kozłka zwłaszcza w przypadkach bezsenności związanej z trudnościami w zasypianiu. Ekstrakt z kozłka najlepiej sprawdził się u osób z poważniejszymi zaburzeniami snu. Efekty były porównywalne przy dawkach 400 mg oraz 900 mg ekstraktu. Artykuł w czasopiśmie The Journal of Supportive Oncology (2011) potwierdził skuteczność 450 mg ekstraktu z korzenia kozłka w poprawie jakości snu u pacjentów onkologicznych bez skutków ubocznych.

Obecność kwasu walerianowego, izowalerianowego oraz seskwiterpenów z korzenia kozłka pozwala wiązać się z receptorami GABA – stąd działanie uspokajające, przeciwdrgawkowe i przeciwbólowe. Kozłek może również działać rozkurczowo na mięśnie (mechanizm podobny do działania kwasu walproinowego). Doniesienia naukowe wskazują, że działanie nasenne wyciągu z kozłka może ujawniać się po regularnym stosowaniu przez około 4 tygodnie.

Korzeń kozłka zawiera także walenol, walepotriaty i różnorodne alkaloidy, które mogą łagodzić objawy takie jak niepokój, stres, skurcze żołądka, bóle głowy czy strach. Najnowsze badania wskazują także na możliwość stosowania ekstraktów z kozłka lekarskiego u dzieci z problemami ze snem i nadpobudliwością.

Pierwsze badania sugerują, że stosowanie wyciągu z kozłka lekarskiego w połączeniu z dziurawcem może przynosić korzyści w łagodzeniu objawów depresji. Kozłek bywa pomocny także w zespole napięcia przedmiesiączkowego i bolesnych miesiączkach, kiedy ogranicza się ilość stosowanych środków przeciwbólowych.

Medycyna ludowa

Dzięki działaniu wyciszającemu kozłek lekarski występuje w wielu mieszankach ziołowych na problemy ze snem i depresje. Tradycyjnie podaje się go przy lękach, depresji, niepokoju, stresie, epilepsji, bólu menstruacyjnym, bólach głowy, zieleń syndromie zmęczenia, bólach brzucha, a także u dzieci z ADHD.

Homeopatia

Kozłek lekarski był podstawą do produkcji pierwszego oficjalnego preparatu homeopatycznego.

Substancje czynne

W celach terapeutycznych używa się korzenia i kłącza kozłka. Zawierają one mieszankę substancji aktywnych: alkaloidy (actinidyna, walerina, walerianina), izowaleramid, kwas γ-aminomasłowy (GABA), kwas izowalerianowy oraz inne składniki o działaniu uspokajającym na ośrodkowy oraz obwodowy układ nerwowy. W odróżnieniu od starszych leków nasennych, kozłek nie uzależnia, a przedawkowanie (ok. 20 g czystego ekstraktu) może skutkować przemijającą sennością, skurczami i bólami głowy, które ustępują po 24 godzinach.

Tradycyjne dawkowanie

Napar przygotowuje się z 1 łyżeczki korzenia zalanej 250 ml gorącej wody, parzonej przez 10 minut. Charakterystyczny zapach korzenia kozłka może podczas przygotowania zaskoczyć. Zaleca się zażywanie kozłka (w dowolnej formie) wieczorem, 30–60 minut przed snem, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad higieny snu, aby spotęgować jego działanie. Dobre efekty uzyskiwano też przy przyjmowaniu kapsułek lub tabletek zawierających 400–900 mg ekstraktu – 30 do 120 minut przed snem.