Kozieradka pospolita – Trigonella foenum-graecum

Opis szczegółowy

Kozieradka pospolita to sprawdzony sprzymierzeniec w problemach trawiennych oraz przy cukrzycy.

Informacje botaniczne

Kozieradka pospolita to jednoroczna, wyprostowana roślina zielna, osiągająca nawet 60 cm wysokości. Roślina ta klasyfikowana jest jako pośrednia między zbożem a rośliną strączkową. Łodyga jest wzniesiona, niezbyt rozgałęziona, z trójdzielnymi, wydłużonymi liśćmi. Kwiaty kozieradki pojawiają się pojedynczo lub parami w kątach liści. Kwitnie od czerwca do lipca. Nasiona są brązowawe, o długości 0,3–0,5 cm, zaokrąglone, z głębokim zagłębieniem dzielącym je na dwa nierówne płaty. Są umieszczone w długich, prostych strąkach przypominających sierp – w każdym znajduje się około 20 nasion. Smak jest gorzkawy i specyficzny, z nutą podobną do selera. Aromat również przywodzi na myśl seler.

Pochodzenie i występowanie

Pochodzenie kozieradki pozostaje przedmiotem dyskusji. Polskie źródła wskazują na południową Europę jako miejsce pochodzenia, natomiast literatura anglojęzyczna sugeruje Bliski Wschód – właśnie tam znaleziono najstarsze ślady uprawy tej rośliny, pochodzące z czasów bronzu w Iraku (Tell Halal, ok. 4000 p.n.e.) oraz w grobowcu Tutenchamona. O historycznym stosowaniu kozieradki świadczą również hebrajskie źródła z I–II wieku n.e., gdzie znana była jako tiltan. W Polsce kozieradkę pospolitą po raz pierwszy opisał w 1889 roku František Bubák w okolicach Bečova nad Teplą, a do dziś można ją spotkać w rejonach winnic.

Zastosowanie / dawkowanie

Cała roślina kozieradki znajduje zastosowanie jako wysokowartościowa pasza dla zwierząt. W gastronomii wykorzystywane są liście, jako przyprawa lub warzywo (np. świeże pędy, kiełki – dodawane do sałatek). Świeże listki stanowią składnik niektórych indyjskich mieszanek curry, zaś kiełki sprzedaje się na lokalnych rynkach także z korzeniami. W kuchni tureckiej z kozieradki przygotowuje się pastę „cemen”, a do przyrządzania pastirmy dodaje się także kmin rzymski, czarny pieprz i inne przyprawy. W kuchni perskiej kozieradka występuje jako składnik shanbalile, a także jako dodatek do tradycyjnej zupy eshkeneh. Dla fitoterapii kluczowe są jednak nasiona – już w starożytnym Egipcie używano ich przy balsamowaniu faraonów, a na Wschodzie młode kobiety spożywają je do dziś dla podkreślenia kobiecych kształtów.

Leksykon afgańskiej i pakistańskiej medycyny ludowej poleca kozieradkę na wspomaganie trawienia, przy kaszlu, problemach żołądkowych, wzdęciach, biegunkach oraz przy obniżaniu wysokiego poziomu cukru we krwi. W tradycyjnej lokalnej medycynie nasiona stosowane są także jako tonikum – zalecane seniorom dla wzmocnienia organizmu, a kobietom jako naturalny afrodyzjak. Inne zastosowania to wzmacnianie żołądka, leczenie zapalenia migdałków, zaburzeń metabolicznych. W kulturach afrykańskich kozieradka używana jest do łagodzenia zgagi i nadkwasoty – to działanie opisywane jest również w najnowszych badaniach klinicznych.

W południowo-wschodniej Azji przypisuje się kozieradce skuteczność w przypadku nudności żołądkowych, odchudzania (zwłaszcza u otyłych mężczyzn), zaparć, miażdżycy, dny moczanowej, impotencji u starszych mężczyzn, gorączki (również u dzieci powyżej 6. roku życia), łysienia (wspieranie wzrostu i siły włosów) i innych dolegliwości. W homeopatii używa się dojrzałych nasion zebranych jesienią.

W leczeniu ludowym kozieradka uchodzi za najbardziej wartościową przy zastosowaniu zewnętrznym. Uważa się, że mielone nasiona wyciągają ropę z ran i wrzodów, zmiękczają stwardnienia mięśni, łagodzą obrzęki zapalne. Dzięki obecności kwasu nikotynowego stosuje się je na rany i urazy dla przyspieszenia gojenia, wsparcia metabolizmu oraz poprawy krążenia kapilarnego. Używana jest również do płukania gardła (ból gardła, zębów), do okładów oraz przemywania siniaków, stanów zapalnych, żylaków.

Indyjska medycyna tradycyjna (ayurveda) zaleca nasiona kozieradki jako napar na stany zapalne żołądka i jelit. Zewnętrznie używa się okładów na ropnie, oparzenia, ogniska zapalne skóry i tkanki podskórnej, powiększone węzły chłonne, zaś doustnie stosuje się ją na anemię, niektóre choroby neurologiczne oraz przewlekłe zmęczenie (czasem z insuliną).

Konsultanci laktacyjni polecają nasiona kozieradki dla wspierania produkcji mleka matki u kobiet karmiących; mają one także wpływać korzystnie zarówno na zwiększenie, jak i redukcję masy ciała w zależności od potrzeb. Istnieje szereg badań naukowych, które potwierdzają skuteczność regularnego spożywania nasion kozieradki podczas posiłków u pacjentów z cukrzycą typu 1 i 2 – działa ona na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Badania wykazały także spadek ilości tkanki tłuszczowej oraz wzrost poziomu testosteronu u młodych mężczyzn po stosowaniu 500 mg ekstraktu dziennie przez 8 tygodni. Inne prace naukowe potwierdzają umiarkowane działanie obniżające cholesterol LDL u zdrowych osób.

WHO uznaje kozieradkę za zioło o pozytywnym wpływie na problemy trawienne – pobudza apetyt oraz wspiera komfort funkcjonowania układu pokarmowego. Kolejną zaletą jest wzmacnianie odporności dzięki właściwościom przeciwutleniającym. Potwierdzono również, iż kozieradka znacząco obniża poziom cukru we krwi.

Poważne skutki uboczne i przeciwwskazania nie są znane. Nie zaleca się jednak przyjmowania kozieradki w ilościach przekraczających żywieniowe u kobiet w ciąży – z powodu braku danych dotyczących bezpieczeństwa. W regionach, gdzie spożywa się kozieradkę na co dzień, nie odnotowano jednak żadnych negatywnych skutków zdrowotnych. Diabetycy powinni zachować ostrożność, ponieważ nasiona mogą znacznie obniżyć poziom cukru i doprowadzić do hipoglikemii (oraz wchodzić w interakcje z lekami). Kolejną możliwą interakcją jest łączenie z lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryną, enoksaparyną, klopidogrelem) – zalecana konsultacja lekarska.

Substancje czynne

Ziarna kozieradki zawierają liczne cenne substancje: śluzy roślinne (monogalaktan), ok. 5% aromatycznych olejów, białka, olejki eteryczne, saponiny triterpenowe, glikozydy gorzkie, flawonoidy, niacynę, diosgeninę, kumarynę, fosforany, lecytynę, nukleoalbuminy, trójmetyloaminę, neurynę, betainę, żelazo oraz alkaloidy – trigonelinę i cholinę.

Tradycyjne dawkowanie

Nasiona kozieradki mogą być stosowane zewnętrznie lub wewnętrznie. Sposób użycia obejmuje formę proszku, naparu lub nasion świeżych/suszonych. Do zastosowań zewnętrznych poleca się okłady z mielonych nasion wymieszanych z wodą i octem, gotowanych do powstania papki, którą aplikuje się na zmienione miejsca 3–4 razy dziennie. Herbatę z kozieradki sporządza się z 2 łyżeczek nasion zalanych szklanką zimnej wody, pozostawia na 3 godziny do namoczenia, po czym krótko się gotuje i przecedza – spożywać na ciepło, można dosłodzić. W przypadku ropni zaleca się papkę z nasion gotowanych w niewielkiej ilości mleka, przykładaną na zmienione chorobowo miejsca.