Ksylitol – naturalny cukier

Opis szczegółowy

Ksylitol to naturalny, niskokaloryczny słodzik, który strukturalnie przypomina cukier buraczany, jednak najczęściej pozyskiwany jest z kory brzozy ze względu na wysoką zawartość tego związku. Występuje również naturalnie we włóknach wielu owoców (np. śliwki, maliny, truskawki), warzyw (np. łuski kukurydzy), a także w owsie i niektórych grzybach.

Informacje botaniczne

Ksylitol to związek organiczny należący do alkoholi cukrowych (polioli), znany jako 1,2,3,4,5-pentahydroksypentan o wzorze sumarycznym C5H12O5. Został on odkryty pod koniec XIX wieku praktycznie równocześnie przez chemików niemieckich i francuskich i niemal od razu stał się w Europie popularnym słodzikiem nie wpływającym na poziom insuliny i glukozy we krwi (co czyni go odpowiednim dla diabetyków). Na terenie Unii Europejskiej oznaczany jest jako dodatek do żywności o numerze E 967.

Przemysłowo ksylitol pozyskuje się z ksylozy (hemicelulozy) ekstrahowanej z drewna lub kolb kukurydzy, które następnie poddawane są hydrolizie i procesowi katalitycznego uwodornienia do czystego ksylitolu. Alternatywną metodą jest biotechnologiczna produkcja poprzez fermentację i procesy biokatalityczne z użyciem bakterii, grzybów lub drożdży (najczęściej Candida tropicalis i Candida guilliermondii), co pozwala uzyskać wysoką czystość produktu końcowego. Ksylitol można pozyskiwać także bezpośrednio z naturalnych źródeł — z soku brzozowego.

Zastosowanie / dawkowanie

Ksylitol dostarcza około 40% mniej kalorii niż cukier buraczany i jest jego korzystną alternatywą. Jest polecany osobom prowadzącym zdrowy tryb życia, które chcą zapobiegać próchnicy zębów – posiada udokumentowaną skuteczność w ograniczaniu demineralizacji, wspomaga mineralizację szkliwa zębów oraz hamuje powstawanie płytki nazębnej. Rekomendowany jest zarówno dla diabetyków, jak i osób będących na dietach o obniżonej zawartości cukru czy pacjentów z osteoporozą.

Regularne stosowanie ksylitolu (np. spożywanie 2–3 g gumy do żucia z ksylitolem 2–3 razy dziennie po posiłku lub ok. 3 g czystego ksylitolu rozpuszczonego na języku) skutkowało w badaniach znaczącym zmniejszeniem ilości płytki nazębnej oraz wsparciem procesów naprawczych szkliwa. Ogranicza namnażanie bakterii odpowiedzialnych za próchnicę oraz wspomaga remineralizację kości. Ponadto produkty spożywcze zawierające ksylitol wykazują niższy indeks glikemiczny, nie powodują nagłego wzrostu poziomu cukru we krwi i mogą być stosowane bezpiecznie nawet przez osoby z zaburzeniami metabolizmu glukozy, insulinoopornością oraz zespołem metabolicznym.

Ksylitol wykazuje działanie hamujące rozwój szczepów bakteryjnych Streptococcus pneumoniae oraz wspomaga ochronę błon śluzowych przed kolonizacją przez Haemophilus influenzae. Przeprowadzone badania wskazują na korzystny wpływ żucia gumy z ksylitolem na ograniczenie ostrych infekcji ucha środkowego u dzieci nawet o 25% oraz na zmniejszenie incydentów zapalenia, gdy stosuje się spray do nosa z ksylitolem.

W kuchni ksylitol znajduje szerokie zastosowanie zarówno do słodzenia napojów, jak i wypieków czy dań. Jest szczególnie polecany osobom z cukrzycą typu 2, pozwalając na zachowanie odpowiedniej diety i słodki smak do 50 g na dobę. Regularne stosowanie może opóźniać rozwój lub zmniejszać ryzyko cukrzycy typu 2. Ksylitol został uznany za substancję bardzo bezpieczną zarówno dla dorosłych, jak i dzieci. Zaleca się stopniowe zwiększanie ilości dla przyzwyczajenia organizmu; na początku (15–20 g/dobę) może powodować efekt przeczyszczający, ale już po kilku dniach można podnieść dzienną porcję (do 100 g/dzień dla dorosłych, ok. 40 g/dzień dla dzieci powyżej roku). Dla dzieci do 1 roku ksylitol nie jest wskazany ze względu na niedojrzałość metaboliczną, a dla zwierząt domowych (psów) jest substancją niebezpieczną z powodu ryzyka hipoglikemii – w razie zatrucia należy podać zwykły cukier i skonsultować się z weterynarzem.