Kumaru – Dipteryx odorata

Opis szczegółowy

Aromatyczne nasiona o intrygujących właściwościach

Informacje botaniczne

Kumaru, znane również jako Dipteryx odorata, to okazałe, zimozielone drzewo, które dorasta do wysokości 25–30 metrów, przy średnicy pnia sięgającej nawet 1 metra, a niektóre źródła podają nawet 50 metrów wysokości. Pień może osiągać do 20 metrów długości bez rozgałęzień, a korona drzewa jest szeroka i zaokrąglona.

Kora kumaru jest gładka, szarawa, a drewno odznacza się wyrazistą czerwoną barwą. Skórzaste, ciemnozielone liście są lancetowate i rosną w wiązkach po 3–6 sztuk. Różowe kwiaty pojawiają się od marca do maja. Każdy owoc zawiera jedno nasiono. Okres owocowania przypada na czerwiec i lipiec.

Nasiona kumaru cechuje gładka, pomarszczona powierzchnia i ciemna barwa na zewnątrz, natomiast wnętrze jest brązowe. Wyróżniają się one silnym, drzewnym i słodkim zapachem, zawdzięczanym wysokiej zawartości kumaryny.

Pochodzenie i występowanie

Kumaru pochodzi z Ameryki Środkowej i północnej części Ameryki Południowej, gdzie występuje naturalnie. Ze względu na walory użytkowe, drzewo zostało również sprowadzone do Afryki.

Zastosowanie / dawkowanie

Kumaru jest doskonale znane w regionach swojego występowania i ma istotne znaczenie dla lokalnych społeczności. Miąższ świeżych nasion jest spożywany na surowo, natomiast nasiona zwykle przed konsumpcją gotuje się.

Tonka była tradycyjnie wykorzystywana w perfumerii i w przemyśle tytoniowym jako substytut wanilii, choć później jej użycie zostało w tym celu zakazane. Obecnie związki zapachowe z tonki wciąż znajdują zastosowanie w perfumerii (np. przez markę Yves Rocher). Nasiona tonki popularne są również w kuchni francuskiej — szczególnie do aromatyzowania niektórych sosów i deserów. Drewno kumaru zdobywa coraz większą popularność w Stanach Zjednoczonych jako solidny i trwały materiał na podłogi o bogatym kolorze i wysokiej odporności na ogień.

Wykorzystywanie nasion tonki jest regulowane przez amerykańską FDA (Food and Drug Administration), ponieważ niektóre leki przeciwzakrzepowe, jak warfaryna, są pochodnymi kumaryny. Sama kumaryna jednak nie wywołuje działania rozrzedzającego krew.

Medycyna ludowa

Kora drzewa bywa stosowana jako środek ściągający i przeciwgorączkowy. Odwar z rośliny w połączeniu z innymi lokalnymi ziołami podaje się miejscowym dzieciom dla wzmocnienia organizmu. Nasiona, ze względu na obecność kumaryny, w medycynie ludowej pełnią rolę antyasmatyczną, przeciwgruźliczą, są zalecane przeciw drgawkom, jako kardiotonikum i emmenagogum.

Tradycyjnie kumaru stosuje się przy kaszlu, biegunkach oraz przy schistosomatozie. Odwar z nasion podaje się w stanach przeziębienia. Leczniczy wyciąg z nasion zmieszany z rumem jest wykorzystywany jako nalewka do nacierania przy ukąszeniach węży, stłuczeniach i reumatyzmie.

Olej tłoczony z nasion bywa podawany na bóle żołądka, zmiany i afty w jamie ustnej, wspomaga wzrost włosów, a nawet pomaga przy dyzenterii. Zimny napar z nasion wykorzystywany jest do płukań przy bólu ucha czy podrażnieniu i bólu gardła.

Badania na zwierzętach

Izoliquiritigenina wyizolowana z kumaru wzmacniała aktywność chinonreduktazy w komórkach Hepa1c1c7 i hamowała rozwój przednowotworowych zmian u zwierząt, którym podawano określone karcynogeny. Podobne efekty wykazały inne składniki ekstraktu, takie jak methoxyauron, sulfuretyna i balanofonina. Jednak dotychczas nie przeprowadzono badań klinicznych potwierdzających te właściwości u ludzi.

Przedawkowanie

Spożycie nadmiernej ilości kumaryny może wywołać krwawienia, problemy z wątrobą i paraliż układu sercowo-naczyniowego (u zwierząt toksyczna dawka wynosiła 350 mg/kg ekstraktu).

Nasiona tonki są bogate w kumarynę — to od niej pochodzi potoczna nazwa rośliny „kumaru”. Typowa zawartość kumaryny wynosi 1–3%, ale może dochodzić do 10%. To właśnie kumaryny odpowiadają za charakterystyczny aromat i wykorzystanie w perfumerii, a także za lekko gorzki smak nasion.

Analizy chemiczne wykazały obecność diterpenów (m.in. kwas difterykowy), izoflawonolignanów (jak 5-methoxyxanthocercin A, isoliquiritigenina, dihydroksymethoxyauron, sulfuretyna, balanofonina) i innych substancji bioaktywnych jak butin, eriodictyol, hydroxychromon, dihydroksydimethosyizoflawon, laricirezinol, pozyskiwanych z nasion.

Kora drzewa zawiera izoflawony i umbeliferon, a liście zawierają kwas salicylowy, hydroksykumarynowy, kumarynowy i ferulowy.

Tradycyjne dawkowanie

Stosowanie do celów leczniczych powinno być dostosowane do wieku, schorzenia, ogólnego stanu zdrowia pacjenta i ewentualnych terapii uzupełniających. Oficjalne źródła nie wskazują konkretnego dawkowania, a fitoterapia ludowa także nie podaje precyzyjnych dawek. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności zaleca, by dobowa dawka kumaryny nie przekraczała 0,1 mg/kg masy ciała.

W kuchni, ze względu na intensywny aromat, zaleca się stosować nasiona bardzo oszczędnie — do nadania smaku potrawom wystarczy niewielka ilość.