Kurkuma długa – Curcuma longa

Opis szczegółowy

Kurkuma długa to lecznicza roślina z południowych Indii, wspierająca trawienie, działająca przeciwzapalnie oraz wykazująca potencjał przeciwnowotworowy.

Informacje botaniczne

Kurkuma to bylina wieloletnia, silnie rozgałęziona, osiągająca do 1 metra wysokości. Częścią wykorzystywaną w celach kulinarnych i terapeutycznych jest żółtopomarańczowy, cylindryczny, aromatyczny kłącze (korzeń). Liście są naprzemienne, owalne lub eliptyczne z ostrym zakończeniem, ułożone dwuszeregowo. Pochwa liściowa tworzy fałszywy ogonek liściowy. Blaszka liści może osiągać długość do 220–240 mm, przeciętnie wynosi od 80 do 120 mm. Kwiaty kurkumy są obupłciowe, każdy złożony z trzech białych, lekko owłosionych działek kielicha oraz trzech jasnożółtych, zrośniętych płatków korony o długości do 3 cm. Kurkuma kwitnie w klimacie umiarkowanym najczęściej w okresie od lipca do sierpnia.

Pochodzenie i występowanie

Kurkuma pochodzi z południowej i południowo-wschodniej Azji, gdzie występuje w stanie dzikim w zalesionych obszarach. Największym światowym eksporterem jest Indie. Początkowo używana była jako barwnik, a z czasem doceniono jej właściwości lecznicze, które do dziś wykorzystuje się w szerokim zakresie.

Zastosowanie / dawkowanie

Kurkuma najbardziej znana jest ze swojego wykorzystania w kuchni indyjskiej – zarówno jako przyprawa, jak i barwnik. Od tysięcy lat wykorzystywana jest także w ajurwedzie oraz tradycyjnych praktykach medycznych Azji dla zdrowia i urody. Najstarsze wzmianki o jej zastosowaniu ajurwedyjskim pochodzą z około 3000 r. p.n.e. Z Indii jej właściwości lecznicze dotarły również do medycyny Chin, a następnie rozprzestrzeniły się po całej Azji, Europie i świecie zachodnim. Marco Polo porównywał kurkumę do europejskiego szafranu, docenił jej delikatnie gorzkawy smak i intensywnie żółty kolor.

Kurkuma, dzięki swojemu smakowi, jest doskonałym dodatkiem wspomagającym trawienie. Umożliwia lepsze wchłanianie składników odżywczych z pożywienia. Ma jednak znacznie szersze zastosowanie niż tylko kulinarne. Pozytywnie wpływa niemal na cały organizm: wspiera wydzielanie żółci, poprawia apetyt, ułatwia trawienie potraw tłustych. W Unii Europejskiej kurkuma posiada potwierdzone działanie ułatwiające trawienie pokarmów ciężkostrawnych. Badania kliniczne wykazują większą produkcję żółci u osób spożywających ekstrakt z kurkumy niż przy zwykłej diecie.

W kuchni azjatyckiej kurkuma ceniona jest za uniwersalność – pojawia się w daniach słodkich i pikantnych (np. ciasto sfouf, curry), a w Indiach wykorzystuje się również jej liście do gotowania i pieczenia potraw z ryżem i kokosem. Bogaty, żółty kolor kurkumy sprawia, że jest także naturalnym barwnikiem do napojów, pieczywa, produktów mlecznych, lodów, jogurtów, ciast, soków, popcornu, płatków śniadaniowych, sosów, kremów, galaretek oraz przede wszystkim do mieszanek przyprawowych typu curry. W niektórych regionach Indii chętniej od sproszkowanego kłącza stosuje się liście. W tradycyjnej indyjskiej medycynie kurkuma od wieków była ważnym remedium na choroby żołądka i wątroby oraz stosowana zewnętrznie na rany, wrzody i stany zapalne skóry dzięki swoim właściwościom antybakteryjnym.

W medycynie ludowej zaleca się kurkumę do oczyszczania krwi, poprawy krążenia w drobnych naczyniach i ograniczenia ryzyka powstawania zakrzepów. Wspiera ogólnie układ krążenia. Wykorzystuje się ją także do zatrzymania krwawienia miesiączkowego oraz łagodzenia bólów brzucha po porodzie. Badania na zwierzętach wskazują, że regularne stosowanie kurkumy może być skuteczne w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych.

Nowoczesne badania, w tym randomizowane, podwójnie ślepe próby, wskazują także na pozytywny wpływ skoncentrowanych ekstraktów z kurkumy na układ nerwowy, poprawę nastroju i redukcję uczucia przygnębienia.

Już od dekad wiadomo, że zawarte w kurkumie związki działają antyoksydacyjnie (przeciwutleniająco) – co potwierdzają liczne badania naukowe. Wspierają odporność i pomagają w profilaktyce infekcji, zwłaszcza w sezonie grypowym (np. w połączeniu z imbirem). Dla seniorów poleca się kurkumę także w celu dbania o zdrowie kości i stawów. Wspiera również wątrobę i jej regenerację podczas przewlekłego stosowania leków. Badania na zwierzętach dowodzą, że kurkuma może zmniejszać ilość tłuszczu w wątrobie. Współczesna nauka potwierdza korzystny wpływ składników kurkumy na zmniejszanie stłuszczenia wątroby u osób otyłych lub z dziedzicznymi schorzeniami tego narządu.

W kosmetyce właściwości kurkumy są również wykorzystywane: składniki aktywne pomagają w trosce o zdrową skórę, poprawiają mikrokrążenie, wspierają walkę z celulitem i korzystnie wpływają na elastyczność skóry. W Indiach stosowanie wody z moczonym kłączem kurkumy do obmywania twarzy to tradycja znana od pokoleń. Zawarte w kurkumie substancje pomagają redukować trądzik, regulować produkcję sebum, pobudzać krążenie oraz syntezę kolagenu, a regularna aplikacja daje efekt zdrowej i promiennej cery.

Część badań wskazuje, że kurkuma może być pomocna przy leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego (szczególnie jelita grubego), jednak czas i dawka terapeutyczna nie zostały jeszcze precyzyjnie określone – dlatego obecnie kurkumę rekomenduje się głównie profilaktycznie. Inne badania sprawdzają jej rolę w leczeniu choroby Alzheimera, cukrzycy, zespołu jelita drażliwego i innych schorzeń. Kluczową substancją aktywną jest kurkumina, wykazująca silne działanie detoksykujące i chroniące komórki przed uszkodzeniem oksydacyjnym, a także podnosząca poziom glutationu.

Substancje czynne

Główną substancją czynną jest kurkumina (średnio 3,14% zawartości całkowitej), znana jako silny przeciwutleniacz. Kurkumina wykazuje potencjał przeciwnowotworowy, choć wymaga to dalszych badań. Poza nią w kłączu występują także inne kurkuminoidy: demetoksykurkumina i bisdemetoksykurkumina. Zawiera też olejki eteryczne takie jak turmeron, atlanton, zingiberen, sabinen, felandren, białka, węglowodany, seskwiterpeny (alfa- i beta-pinen, kamfen, limonen), eugenol, cyneol, skrobię i żywice.

Tradycyjne dawkowanie

Sproszkowane kłącze kurkumy używa się jako przyprawy w ilości 1 łyżeczki (ok. 5 g) dziennie lub w kapsułkach po 250–500 mg, najczęściej 3 razy dziennie podczas posiłków. W przypadku problemów z żółcią lub trawieniem kurkumę należy stosować co najmniej 30 minut przed jedzeniem.