Lipa drobnolistna – Tilia cordata

Opis szczegółowy

Lipa drobnolistna to zioło cenione ze względu na dobroczynny wpływ na układ oddechowy. W polskim i europejskim lecznictwie stosuje się ją od pokoleń!

Informacje botaniczne

Lipa drobnolistna to liściaste, imponujące drzewo osiągające do 40 metrów wysokości. Posiada rozłożystą lub piramidalną koronę oraz masywny pień o średnicy do 1 metra, pokryty cienką, ciemnoszarą i gładką korą. Gałęzie są wzniesione, z wiekiem zagęszczają się i rozgałęziają. Liście mają długość 3–8 cm, są szerokie, osadzone na ogonkach, sercowate, żyłkowane, nagie, od spodu delikatnie owłosione, rozmieszczone na pędzie naprzemianlegle. Pąki są ciemnobrązowe, ustawione naprzemiennie. Kwiaty pojawiają się od czerwca do lipca, są obupłciowe, żółtobiaławe, zebrane w baldachogrona po 5–11 kwiatów. W czasie kwitnienia silnie pachną. Owocem jest kulisty orzeszek o długości 6–7 mm i szerokości ok. 4 mm.

Pochodzenie i występowanie

Lipa drobnolistna jest gatunkiem europejskim, którego naturalny zasięg sięga na północy po Skandynawię i Wielką Brytanię, na wschodzie po Kaukaz aż po Syberię, a na południu do Portugalii, Hiszpanii, Grecji, Bułgarii, Turcji. Oprócz Europy i zachodniej Azji, występuje również w wielu rejonach świata, m.in. w Ameryce Północnej, Australii oraz w Azji, zwłaszcza w Korei Południowej. W Polsce lipa drobnolistna jest szeroko rozpowszechniona, szczególnie do wysokości 900 m n.p.m. Tworzy część naturalnych, liściastych i mieszanych lasów, często jest sadzona w parkach, alejach, przy drogach i w miejskiej zieleni.

Zastosowanie / dawkowanie

Lipa drobnolistna ma bogatą tradycję jako drzewo ozdobne i symboliczne (m.in. jest narodowym drzewem Polski, Słowacji i ważnym symbolem Słowenii). Sadzona dla cenionego drewna – wykorzystywana przez rzeźbiarzy, stolarzy, do produkcji instrumentów muzycznych, mebli, do wyrobu węgla drzewnego czy cholewki (Carbo medicinalis). Łyko znajduje zastosowanie w kaletnictwie, plecionkarstwie i do produkcji sznurków.

Najbardziej znane i cenione jest lecznicze zastosowanie kwiatów lipy (Flos tiliae) – zarówno osobno, jak i w mieszankach ziołowych. Przede wszystkim zaleca się je jako środek wspomagający prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego. Dzięki śluzom zawartym w kwiatach oraz połączeniu z innymi ziołami (np. czarnym bzem, jasnotą) sprawdzają się przy zapalnych chorobach dróg oddechowych, przeziębieniach, wilgotnym kaszlu (ułatwiają odkrztuszanie) oraz przy gorączce. Duży wybór mieszanek z kwiatem lipy dostępny jest również w polskich i niemieckich aptekach.

Kwiaty lipy wykazują właściwości wykrztuśne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwskurczowe (antyspazmatyczne), lekko uspokajające, ściągające (adstringentne), napotne (diaforetyczne), hipotensyjne (obniżają ciśnienie) oraz lekko moczopędne. Pomagają w infekcjach górnych dróg oddechowych, przy przeziębieniu, wspomagają leczenie gorączki, bólu gardła, bólu głowy. Ludowa medycyna zaleca także na stany napięcia nerwowego, dla poprawy snu oraz wspomagania wydalania wody z organizmu.

Liczne badania potwierdziły działanie przeciwutleniające związków obecnych w kwiatach lipy oraz ich korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy (zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych, mogą obniżać poziom cholesterolu, wzmacniają ściany naczyń). W eksperymentach na modelach zwierzęcych wykazano także działanie uspokajające i potencjał wspierający leczenie stanów lękowych oraz problemów ze snem. Flawonoidy i fenolokwasy z kwiatów wykazują wyraźny efekt rozkurczowy w obrębie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, mogą więc wspierać trawienie i wyciszać skurcze jelit. Dodatkowe, łagodne działanie moczopędne wspomaga pracę nerek i oczyszczanie dróg moczowych.

W fitoterapii kwiat lipy stosuje się także zewnętrznie – napar można wykorzystywać do okładów przy oparzeniach, bólach reumatycznych czy stanach zapalnych aparatu ruchu.

Substancje czynne

Kwiaty lipy drobnolistnej zawierają alkany (heksan, heptan), kwasy karboksylowe (winowy, jabłkowy, kawowy, kumarowy, chlorogenowy), ich sole, wielocukry (ramnoza, galaktoza, arabinogalakany, arabinoza, glukoza, manoza), kwas uronowy, flawonoidy (hesperydyna, rutyna, kwercytryna, izokwercytryna, myricetyna, hyperozyd, astragalin, tilirozid, kaempferol, kwercetyna), glikozydy, terpeny (farnesol, geraniol), fenole (tokoferol, kaempferol), garbniki, saponiny, pierwiastki śladowe (mangan, jod), naturalne sterole.

Tradycyjne dawkowanie

Zgodnie z zaleceniami farmakopealnymi oraz wieloletnią tradycją stosuje się zwykle 2–4 g rozdrobnionych kwiatów lipy na filiżankę naparu, zalewając je gorącą wodą i pozostawiając na chwilę do zaparzenia. Napój pije się 1–2 razy dziennie w razie potrzeby. W przypadku dzieci w wieku 4–12 lat zaleca się 1,5 g kwiatów lipy zalanych 250 ml wody, 2 razy dziennie; u dzieci powyżej 1 roku życia 1 raz dziennie.