Lukrecja gładka – Glycyrrhiza glabra

Opis szczegółowy

Lukrecja gładka to roślina o wszechstronnym zastosowaniu, której składniki są około 50 razy słodsze niż cukier buraczany.

Informacje botaniczne

Lukrecja gładka dorasta nawet do 1,5 m wysokości. Jest byliną o prostych, mocnych łodygach oraz długich, rozgałęzionych korzeniach. Kwiaty skupione są w gronach, pojedyncze kwiaty osiągają długość 0,8–1,2 cm i kwitną drobnymi, fioletowymi płatkami na początku lata. Owocem jest strąk zawierający kilka nasion. Liście są nieparzystopierzaste, liczą od 9 do 17 listków, które mają lancetowaty do jajowatego kształt i mierzą 7–15 cm.

Pochodzenie i występowanie

Lukrecja pochodzi z regionu Morza Śródziemnego oraz z części Azji. Blisko spokrewniona jest z anyżem i koprem włoskim dzięki podobnym składnikom. Nazwa lukrecja wywodzi się poprzez dawne pojęcie ‘licoresse’ z greckiego słowa ‘glykyrrhiza’, co oznacza dosłownie ‘słodki (glykys) korzeń (rhiza)’ i zostało opisane już przez starożytnego Dioskurydesa.

Lukrecja została prawdopodobnie sprowadzona do Polski przez benedyktynów, którzy rozpropagowali jej uprawy w Europie Środkowej już w XVI wieku. Dzikie odmiany Glycyrrhiza glabra spotykane są na południowych terenach Europy. Lukrecja jest szeroko rozpowszechniona na południu Europy, w części Azji, rzadziej na kontynencie amerykańskim i w Australii. Korzenie różnych gatunków lukrecji mają istotne znaczenie w medycynie ludowej i oficjalnej. Uprawa w polskich ziemiach rozpoczęła się w XVI w., na większą skalę prowadzono ją w XIX w. w okolicach Mikulova i Hustopeč (południowe Morawy), gdzie roślina częściowo zdziczała – do dziś spotkać ją można na ciepłych, stepowych zboczach oraz pomiędzy winnicami.

Zastosowanie / dawkowanie

Lukrecja to jedna z najstarszych roślin leczniczych wykorzystywanych na świecie. Znana była już w starożytnym Egipcie jako środek na dolegliwości dróg oddechowych. Korzeń lukrecji jest ważnym surowcem w medycynie tradycyjnej i współczesnej. W Indiach lukrecję podawano z gotowanym mlekiem, turzycą i pieprzem przy problemach hormonalnych. W średniowiecznej Europie opisuje ją herbarz Matthioli’ego, podając metody uprawy i przygotowania. W Polsce popularny jest napar z korzenia na kaszel suchy i drażniący.

Najcenniejszym składnikiem lukrecji jest kwas glicyryzynowy (do 15%), który wspomaga leczenie wrzodów żołądka. Lukrecja to jedno z najmocniejszych ziół o takim działaniu. Zawiera również flawonowe kwasy – likwirycynę i likwirygeninę – które wspierają produkcję soku żołądkowego przy niedoborze, a zarazem chronią przed nadkwasotą i wrzodami (przy dużych dawkach – 20–60 g ekstraktu dziennie).

Działa jak rozrzedzacz gęstej wydzieliny śluzowej w drogach oddechowych, co ułatwia jej usuwanie z błon śluzowych. Lukrecja jest popularnym składnikiem nowoczesnych syropów przeciwkaszlowych. Można ją stosować do leczenia wrzodów jamy ustnej. Korzeń i glicyryzyna pobudzają śluzówkę żołądka do zwiększonej sekrecji w drogach oddechowych. Dodatkowo działają na nabłonek rzęskowy oskrzeli, pomagając oczyszczać drogi oddechowe, stąd lukrecja stosowana jest na kaszel suchy oraz jako wsparcie w astmie i zapaleniu oskrzeli.

Lukrecja wykazuje także działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, wspierając leczenie wszelkich infekcji, w tym opryszczki. Pochodne kwasu glicyryzynowego są szeroko wykorzystywane m.in. w Japonii do leczenia i profilaktyki przewlekłego WZW (wirusowego zapalenia wątroby). Kwas glicyretynowy działa również łagodząco oraz podnosi ciśnienie krwi, przez co nie powinien być stosowany przez osoby z nadciśnieniem.

Lukrecja zawiera izoflawony działające przeciwbakteryjnie i stymulujące produkcję żeńskich hormonów. W warunkach laboratoryjnych zaobserwowano wpływ na agregację płytek krwi (rozrzedza krew).

Lukrecja wspiera układ hormonalny, m.in. dzięki obecności fitoestrogenów oraz glicyryzyny wpływającej na działanie hormonów steroidowych. Udowodniono, że glicyretyna w wysokich dawkach działa na hormony żeńskie, wspomagając produkcję estrogenów, co może łagodzić nieregularności miesiączki i stanowić wsparcie podczas menopauzy.

Zastosowanie alternatywne

W tradycyjnej medycynie chińskiej lukrecja jest częstą składową mieszanek stabilizujących i koordynujących działanie meridianów. W Ajurwedzie (znana pod nazwą Yashtimadhu, w hindi mulethi) stosowana na dolegliwości oddechowe i trawienne, w tym specyficznie na wrzody żołądka, nadkwasotę i dolegliwości oskrzeli. Mulethi ceniona jest też jako środek antystresowy i anaboliczny.

Inne zastosowania

Większość globalnej produkcji służy jako słodzik i aromatyzator w przemyśle tytoniowym. Lukrecja wzbogaca smak i zapach tytoniu o charakterystyczną słodkawą nutę, co zwiększa jego konsumpcję, a także poszerza drogi oddechowe, ułatwiając wdychanie dymu.

Toksyczność

Nadmierne spożycie lukrecji lub jej ekstraktów (np. powyżej 50 gramów dziennie przez 2 tygodnie) może być rzadko związane z obciążeniem wątroby, problemami sercowo-naczyniowymi i wzrostem ciśnienia tętniczego.

Ciąża

Badania nad wpływem spożycia składników lukrecji na ryzyko przedwczesnego porodu nie wykazały istotnych zagrożeń w typowych dawkach. Potencjalne ryzyko dotyczy jedynie bardzo wysokich ilości. Jednakże lukrecja ze względu na wpływ na ciśnienie nie jest zalecana dla dzieci, kobiet w ciąży, osób z nadciśnieniem i schorzeniami układu sercowo-naczyniowego.

Substancje czynne

Korzeń lukrecji zawiera skrobię, gorzkie glikozydy, saponiny (kluczowy: glicyryzyna 30–50 razy słodsza od sacharozy), mono- i oligosacharydy, glikozydy flawonowe (likwirycyna, likwirygenina), pochodne kumaryn. W mniejszych ilościach fitoestrogeny, witaminę E, kompleks witamin B, mangan, jod, cynk i fosfor.

Tradycyjne dawkowanie

Korzeń lukrecji wykopuje się jesienią; suszy w temperaturze około 30°C. Ma charakterystyczny zapach i lekko piekący smak. Sporządza się z niego ekstrakt: kroi na małe fragmenty, rozdrabnia, a następnie gotuje, aż masa ściemnieje i zgęstnieje. Powstały ekstrakt to tzw. „pendrek”.

Herbatka na wrzody żołądka

Mieszanka po równo: korzeń prawoślazu lekarskiego, owoc kopru włoskiego, korzeń lukrecji, kwiat rumianku, razem ok. 50–100 g. 2 łyżeczki mieszanki zalać 200 ml wody, gotować i parzyć przez 20 minut; pić niewielkie porcje przed snem.

Syrop przeciwkaszlowy

Około 25 g korzenia lukrecji mieszamy ze 100 g rodzynek i łyżeczką siemienia lnianego lub piniowego, zalewamy 500 ml wody. Gotujemy aż objętość się podwoi. Dodajemy ok. 60 g cukru, mieszamy aż się rozpuści. Można dodać 0,5 łyżki octu. Pić ciepły, najlepiej przed snem.

Herbatka wykrztuśna

Mieszamy równe ilości korzenia lukrecji, kozłka, rodzynek i anyżu (można ograniczyć się tylko do niektórych ziół). Całość zalewamy wodą, zagotowujemy, filtrujemy i słodzimy miodem. Pić rano i po południu.

Płukanka na afty i stany zapalne jamy ustnej

Około 30 g korzenia lukrecji (opcjonalnie z kwiatem rumianku) zalać 500 ml zimnej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować 15 min. Pić lub stosować do płukania ust przy aftach i stanach zapalnych.

Nalewka na afty

Przygotować poprzez macerację korzenia lukrecji w 60% alkoholu w proporcji 5:1 (alkohol:korzeń). Po odcedzeniu stosować miejscowo lub przyjmować doustnie 2–5 ml do 3 razy dziennie w wodzie, soku lub innym napoju.

Pendrek

Oczyszczony i pokrojony korzeń gotować do uzyskania ciemnobrązowej, gęstej masy. Jeszcze gorącą przelać do formy i pozostawić do stężenia. Powstała masa jest łamliwa i chrupka, do spożycia rozcieńczyć gorącą wodą. W sklepach dostępny jako „pendrek”.

Uwaga na przedawkowanie: W literaturze medycznej opisano niepożądane skutki bardzo dużego spożycia lukrecji (np. 500 g dziennie przez półtora tygodnia). Przedawkowanie może prowadzić do wysokiego ciśnienia, problemów trawiennych, skurczów żołądka, bólów głowy. Przyjmowanie umiarkowanych ilości jest bezpieczne.