Marakuja – Passiflora edulis

Opis szczegółowy

Popularne zioło stosowane w łagodzeniu lęku, problemów ze snem oraz przy dolegliwościach bólowych.

Informacje botaniczne

Marakuja to ciepłolubny gatunek wieloletniej męczennicy, tworzącej pnącza o częściowo zdrewniałych łodygach, które mogą osiągać długość 10–15 metrów. Owoc marakui pokryty jest ok. 3 mm grubą, skórzastą skórką. Roślina uprawiana jest głównie ze względu na swoje owoce. Liście są trójklapowe, długości 15–20 cm. Kwiaty długości 2–5 cm wyrastają na szypułkach, składają się z 5 działek kielicha. Nad płatkami znajduje się 2-koronowa struktura utworzona z płatków o długości 2–3 cm. Owocem jest kulista, czasem nieco owalna jagoda o średnicy do 10 cm, która po dojrzeniu przybiera kolor żółty lub ciemnofioletowy i delikatnie się marszczy. Wnętrze owocu jest soczyste i zawiera dużą liczbę nasion.

Pochodzenie i występowanie

Marakuja to gatunek męczennicy pochodzący najprawdopodobniej z rejonu dzisiejszej Brazylii, Paragwaju, aż po północne Chile i południowe Peru; niektóre źródła za jej ojczyznę podają także amazońską dżunglę lub wskazują na formę pośrednią w procesie ewolucji. Została wprowadzona przez człowieka do Europy, Afryki i Australii. Obecnie marakuja występuje niemal na całym świecie w strefie tropikalnej i subtropikalnej, uprawiana jest na plantacjach.

Zastosowanie / dawkowanie

Hiszpańscy konkwistadorzy odkryli tę roślinę w 1569 roku w Peru. Kwiaty marakui przypominały im Mękę Pańską, co stało się impulsem do dalszych eksploracji Ameryki Południowej. W XVI wieku żeglarze hiszpańscy sprowadzili marakuję do Europy, gdzie szybko zyskała popularność jako środek uspokajający, tonik nerwowy oraz lek przeciwskurczowy. W XVIII wieku poprzez wpływ niewolników marakuja trafiła do medycyny ludowej Ameryki Północnej, gdzie była stosowana przede wszystkim przeciw bólom głowy, otarciom i innym bólom. Lekarze tamtych czasów podawali męczennicę jadalną przy kolkach, dyzenterii, bólach menstruacyjnych, epilepsji, chorobach oczu, skurczach mięśni i bólach.

W Australii i Nowej Zelandii marakuja dostępna jest komercyjnie – świeża i konserwowana. Owoce dodaje się do sałatek, deserów, lodów, jako aromat do sernika, ciastek waniliowych, sosów owocowych. Od lat 20. XX wieku wchodzi w skład napoju bezalkoholowego Passiona. W Brazylii marakuja jest popularną ozdobą tortów i deserów oraz aromatem napojów bezalkoholowych, czasem zastępując limonkę w drinku caipirinha. W Kolumbii popularne są trzy odmiany marakui. W Dominikanie (tam zwana chinola) używana jest do produkcji soków, mieszanek owocowych i spożywana na surowo. Na Hawajach stanowi dodatek do ciast, lodów, dżemów, masła, marynat i warzyw. W Izraelu wykorzystuje się ją do przygotowywania sorbetów, a w Indonezji – w postaci surowych owoców lub zagęszczonych syropów z soku i cukru. W Meksyku marakuja serwowana jest na surowo z limonką i proszkiem chilli. W Peru, Portoryko i Paragwaju marakuja stanowi składnik niektórych koktajli i jogurtów. W Portugalii jest chętnie wykorzystywana w przemyśle likierniczym.

Dostępne są dowody na to, że marakuja może łagodzić objawy lęku – czasami zbliżone efektem do leków na receptę stosowanych w tej samej wskazania. Opublikowano doniesienia wykazujące łagodzenie objawów lękowych związanych z odstawieniem substancji uzależniających, zwłaszcza w połączeniu z preparatami o działaniu przeciwdepresyjnym. Taka kombinacja łagodziła lęk, drażliwość, trudności ze snem i pobudzenie.

W połączeniu z innymi ziołami (głóg, kozłek, ballota, orzeszek kola i guarana) marakuja pomogła złagodzić objawy zaburzeń adaptacyjnych („adjustment disorder”, czyli krótkotrwały stan utrudniający radzenie sobie ze stresem wywołanym zmianą życiową, stratą, wydarzeniem…). Liczne badania kliniczne potwierdzają, że picie naparu z marakui 1 godzinę przed snem subiektywnie poprawia jakość snu.

Analgetyczne właściwości marakui zostały opisane po raz pierwszy w 1897 roku, a działanie uspokajające udokumentowano naukowo w 1904 r. Klinicznie potwierdzone działanie przeciwskurczowe, przeciwlękowe i na obniżenie ciśnienia tętniczego wykazano w latach 80. XX wieku. W 2002 i 2003 opublikowano badania na myszach i szczurach potwierdzające afrodyzyjne działanie marakui, wspierające funkcje seksualne, zwiększenie liczby plemników i potencjał rozrodczy. FDA uznaje marakuję za „generalnie bezpieczną” (GRAS) zarówno dla dorosłych, młodzieży, jak i dzieci.

W wielu suplementach diety dostępnych bez recepty ekstrakt z marakui, w połączeniu z innymi ziołami, wykorzystywany jest jako środek uspokajający i relaksujący. Marakuję lub olej z marakui stosuje się miejscowo na skórę jako emolient, nawilżający i natłuszczający (wskazane jest wykonanie testu tolerancji na małym fragmencie skóry). Część dermatologów włącza ekstrakt z marakui do leczenia stanów zapalnych i bolesnych ognisk skórnych. Likopeny z marakui wykazują działanie ochronne przed promieniowaniem UV, dlatego polecane są w profilaktyce poparzeń słonecznych lub w przypadkach uszkodzeń skóry wskutek nadmiernej ekspozycji na słońce. Związki zawarte w roślinie (test EC50) wykazują silne działanie antyoksydacyjne.

Medycyna tradycyjna

W tradycyjnej medycynie marakuja jest chętnie stosowana przy problemach ze snem. Medycyna ludowa Ameryki Południowej zaleca jej regularne podawanie przy problemach żołądkowych, oparzeniach, hemoroidach, astmie, chorobach serca, nadciśnieniu, atakach drgawkowych i bólach mięśni.

W niektórych krajach marakuja bywa podawana (w różnych formach) przy bezsenności, problemach żołądkowych spowodowanych lękiem i nerwowością, w uogólnionych stanach lękowych, przy ADHD oraz jako środek łagodzący objawy odstawienia. W tradycyjnej medycynie Ameryki Łacińskiej pije się marakuję na uśmierzenie bólu, podczas stanów zapalnych, obrzęków, przy nieregularnej pracy serca i kołataniu serca. W Portoryko popularne jest wykorzystanie marakui przy obniżaniu wysokiego ciśnienia krwi.

W lecznictwie ludowym marakuja stosowana jest na świąd po ukąszeniu owadów, egzemach lub łuszczycy. W amazońskich plemionach marakuja bywa podawana jako tonikum sercowe lub łagodzące kaszel. W lecznictwie ludowym zalecany jest również odwar z marakui jako środek dezynfekujący, do usuwania pasożytów przewodu pokarmowego, przy spazmach i bólach.

Substancje czynne

Owoce marakui składają się w ok. 75% z wody, a następnie zawierają znaczący udział węglowodanów, ok. 2% białka i niewielką ilość tłuszczu. Świeże owoce są bogate w witaminę C, K, cholinę, kwas foliowy, ryboflawinę, niacynę, żelazo, fosfor, wapń, magnez, sód, potas i błonnik. 100 g owocu dostarcza ok. 34 kcal. Marakuja zawiera także karotenoidy (w tym likopeny), kwasy tłuszczowe (aż 73% stanowi kwas linolowy), a także polifenole.

Do najważniejszych należą również alkaloidy, kumaryny, alanina, apigenina, harman, harmalina, harmalol, harmina, homoorientyna, kemferol, kwercetyna, pektyna, prolina, prunazyna, sambunigryna, saponaryna, saponaretina, skopoletina, aribina, chryzyna, kwas cyklopasiflorowy A–D, cyklopasiflozydy I–VI, edulan I–II, glutamina, gynokardyna, loturyna, izowiteksyna, izoorientyna, izoschaftozyd, schaftozyd, serotonina, sitosterol, stigmasterol, passikol, orientyna, nonakozan, dietylomalonian, flawonoidy, lucenina, lutenina, luteolina, fenyloalanina i rafinoza.

Tradycyjne dawkowanie

Standaryzowany ekstrakt z owocu marakui dawkowany jest w ilości 45 kropli na dobę przy uogólnionym lęku, niektóre preparaty zalecają dawkę 90 mg ekstraktu na dobę w tabletkach (herbaria ludowe wskazują odpowiedniki kilku gramów sproszkowanego owocu). Istnieją jednak ograniczenia dotyczące interakcji. Tradycyjne dawki zalecają regularne spożycie 2–3 razy dziennie w mniejszych ilościach.