Marchew zwyczajna – Daucus carota

Nazwy zwyczajowe: Marchew, marchewka, dzika marchew, carrot, wild carrot, Queen Anne's lace, bird's nest, bishop's lace, Daucus carota, daucus, carotte commune, carotte sauvage, daucus carotte, garijara, zanahoria silvestre, shikha-mula, beesnest plant, nan he shi, Nid d'Oiseau

Nazwa łacińska: Daucus karota

Pochodzenie: Azja, Australia, Europa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Dla optymalnego wzrostu marchwi zaleca się staranną uprawę i spulchnienie gleby oraz dodanie kompostu przed wiosennym wysiewem. Nie sprawdzą się gleby kamieniste i bardzo wilgotne (w takim środowisku korzeń marchwi łatwo się rozgałęzia i gnije). Najlepsze stanowisko to gleba średnio zwięzła i pełne nasłonecznienie. Wysiewa się ją od połowy kwietnia, w rzędach oddalonych od siebie o ok. 15 cm, nasiona przykrywając na głębokość ok. 1 cm.

Opis szczegółowy

Jedno z najbardziej rozpoznawalnych warzyw strefy umiarkowanej. Kto z nas nie zna marchwi?

Informacje botaniczne

Marchew zwyczajna to dwuletnia, wyprostowana roślina, pokryta gęstymi włoskami, o sztywnej i nierozgałęzionej łodydze, której wysokość wynosi zazwyczaj od 30 do 60 cm. Liście są trzykrotnie pierzaste, delikatnie powcinane, o trójkątnym kształcie, przypominającym koronkę. Kwiaty są drobne, zwykle białe lub lekko różowawe, zebrane w płaskie, gęste baldachy. Baldach może przyjmować różowy odcień, a jego centrum – czerwonawe zabarwienie. Dolne odgałęzienia są lancetowate lub rozgałęzione widlasto. W miarę dojrzewania nasion krawędzie baldachu zwijają się ku środkowi, tworząc charakterystyczne 'gniazdo'. Owoc ma kształt jajowaty i jest płaski, wyposażony w krótkie szyjki i haczykowate kolce, które przyczepiają się do owadów, rozsiewając nasiona po okolicy.

Pochodzenie i występowanie

Pierwotne pochodzenie marchwi zwyczajnej nie jest do końca wyjaśnione. Według niektórych źródeł pierwotnie uprawiano ją na terenach dzisiejszego Afganistanu i sąsiednich państw, skąd wczesnym średniowieczem rozprzestrzeniła się do regionu Morza Śródziemnego, a następnie w czasach nowożytnych do Europy Zachodniej i innych regionów świata. Anglosaskie źródła wskazują, że nowoczesne odmiany marchwi powstały (zostały wyhodowane) w XIX wieku we Francji. W Europie występuje obecnie powszechnie z wyjątkiem krajów północnych. Najlepiej rośnie w strefie umiarkowanej. Spotkać ją można także w północnej i wschodniej Afryce, Azji Zachodniej, Indiach, Ameryce Południowej, Australii, a w Polsce jest pospolita od nizin aż po tereny podgórskie (do wysokości około 1000 m n.p.m.).

Zastosowanie / dawkowanie

W tradycyjnej medycynie ludowej marchew zwyczajna stosowana była pomocniczo przy łagodnych problemach z kamieniami nerkowymi oraz innymi schorzeniami układu moczowego. Zielarze zalecali obfite spożywanie marchwi przy problemach z pęcherzem moczowym, dnie moczanowej, zaburzeniach trawienia (dyspepsji) oraz wzdęciach, przy dolegliwościach trawiennych na tle nerwowym oraz przy częstych biegunkach – co zawdzięcza wysokiej zawartości błonnika.

Europejska medycyna ludowa od dawna zaleca spożywanie marchwi przy pasożytach przewodu pokarmowego takich jak glisty oraz innych zakażeniach pasożytniczych, przy bólu macicy oraz u młodych kobiet w okresie pierwszej miesiączki. Na Bliskim Wschodzie do dziś ceniona jest jako afrodyzjak, tonikum nerwowe i naturalny środek moczopędny (np. dla osób z opuchniętymi nogami). W Afryce z miazgi marchwi przygotowuje się okłady na oparzenia i problemy skórne przypominające zmiany nowotworowe oraz stosuje się ją w chorobach serca. W polskich zielnikach marchew polecana jest na zaburzenia trawienia, nudności, biegunkę i jako środek profilaktyczny przeciw chorobom oczu (możliwe zastosowanie okulistyczne).

Substancje czynne

W marchwi obecne są w niewielkim stężeniu gorzkie poliacetyleny, takie jak falcarinol i falcarindiol, wykazujące aktywność przeciwgrzybiczą (szczepy Mycocentrospora acerina oraz Cladosporium cladosporioides). Inne substancje to m.in. pirolidyna, 6-hydroksymelleina, 6-metoksymelleina, eugenina, gazaryna, falcarindiol-3-acetat, beta-karoten, witamina A, alfa-karoten, luteina i zeaksantyna (karotenoidy cenne dla wzroku i obecne w suplementach diety 'na oczy'), witamina K, witamina B6. Marchew składa się w 88% z wody, resztę stanowią ok. 5% polisacharydy, ok. 3% białka, itd. Błonnik w marchwi to głównie celuloza, mniej hemiceluloza, lignina i skrobia. Cukry proste to przede wszystkim sacharoza, glukoza i fruktoza oraz ich pochodne.

Tradycyjne dawkowanie

Dawkowanie marchwi zależy od wielu czynników, takich jak wiek użytkownika, stan zdrowia oraz inne warunki.