Męczennica cielista – Passiflora incarnata

Nazwy zwyczajowe: Męczennica, pasiflora, męczennica cielista, maypop, dzika morela, wild apricot, true passionflower, purple passionflower, Passiflora incarnata, passiflora incarnata (łac.), maypop (ang., globalnie), passiflora (ang., globalnie), passionflower (ang., origin Ameryka), marakuja (pot. – od innego gatunku, Passiflora edulis)

Nazwa łacińska: Passiflora incarnata

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Atutem uprawy męczennicy na zewnątrz jest możliwość jej hodowli w warunkach polskich. Nadaje się do posadzenia na balkonie wiosną, wymaga jednak zabezpieczenia na zimę – najlepiej przenieść ją do jasnego pomieszczenia, ale znosi też temperatury do 7°C. Rozmnaża się przez wysiew lub sadzonki. Jest podatna na typowe szkodniki roślin doniczkowych, które wymagają odpowiedniej pielęgnacji. Dostępnych jest wiele gatunków męczennicy nadających się do uprawy w mieszkaniu, na oknie, w oranżerii czy w ogrodzie. Początkującym poleca się męczennicę niebieską, wyjątkowo łatwą w uprawie i niewymagającą.

Opis szczegółowy

Ziołowa terapia o działaniu przeciwdepresyjnym i uspokajającym.

Informacje botaniczne

Męczennica cielista to szybko rosnąca, wieloletnia roślina pnąca, która w polskich warunkach osiąga wysokość 15–40 cm. Jej łodygi są gładkie, czasem lekko owłosione, zawsze jednak długie i pnące, z licznymi, bocznymi wąsami czepnymi. Liście są naprzemianległe, dłoniasto złożone, najczęściej trójklapowe, rzadziej pięcioklapowe, duże (długość ok. 6–15 cm). Charakterystyczne gruczoły znajdziemy u nasady liści oraz na ogonku. Kwiaty męczennicy mają pięć niebieskobiałych płatków, z koroną w odcieniach bieli i fioletu. Mięsiste owoce nazywane są maypop – dojrzała jagoda osiąga wielkość jaja kurzego, ma żółto-pomarańczową barwę (niedojrzała jest zielona), a jej soczysty miąższ jest przysmakiem dla larw owadów i dzikiej zwierzyny. Roślina jest zapylana przez owady, głównie trzmiele i pszczoły, kwitnie w lipcu, a pojedynczy kwiat kwitnie tylko jeden dzień. Owoce dojrzewają po 10–12 tygodniach od zapylenia. Potrafi owocować nawet dwa razy do roku.

Pochodzenie i występowanie

Męczennicę najczęściej spotkać można w gęstych zaroślach, na naruszonych terenach, nad brzegami rzek, na nieużywanych pastwiskach, przy drogach i torach kolejowych. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu – nie znajdziemy jej w ciemnych miejscach i pod koronami drzew. Pochodzi z Ameryki Południowej, Środkowej oraz Północnej, gdzie od pokoleń wykorzystywana była w tradycyjnej medycynie. Dzięki czasom kolonialnym rozprzestrzeniła się niemal na cały świat.

Zastosowanie / dawkowanie

W lecznictwie stosuje się zarówno świeżą, jak i suszoną, całą nadziemną część rośliny. Najtradycyjniejsze zastosowanie to łagodzenie napięcia nerwowego i bezsenności. Współczesne badania potwierdziły, że ekstrakt z męczennicy cielistej ma doskonałe właściwości relaksujące i poprawiające samopoczucie w chwilach psychicznego lub fizycznego przeciążenia. Potwierdzono również korzystny wpływ regularnego picia naparu z tej rośliny na jakość snu, a jej wyciąg przyspiesza zasypianie i zwiększa odporność organizmu na stres.

Badania zespołu Kamaldeepa Dhawana wykazały, że etanolowy ekstrakt z męczennicy przeciwdziała lękom i stanom niepokoju u zwierząt laboratoryjnych, działając na ośrodkowy układ nerwowy. Wykazuje umiarkowanie silne działanie uspokajające – mocniejsze niż np. preparaty zawierające papawerynę, która wykazuje głównie działanie rozkurczowe. Substancje czynne z męczennicy pogłębiają i wydłużają sen, wykazują jednocześnie efekt uspokajający dla układu trawiennego oraz sercowo-naczyniowego, a także mają delikatne działanie rozkurczowe.

Tradycyjna porcja do naparu to łyżeczka suszonej nadziemnej części rośliny, zaparzona z herbatą. Na świecie można spotkać ekstrakty z męczennicy także jako gumy do żucia. Dojrzałe owoce stosuje się do dżemów, kompotów i deserów, stanowiąc ciekawą alternatywę dla bardziej rozpowszechnionej w kuchni południowoamerykańskiej męczennicy jadalnej (Passiflora edulis). W badaniach porównywano efekty metanolowego ekstraktu w dawce 10 mg/kg z diazepamem – działanie było klinicznie porównywalne.

Głównym związkiem czynnym zidentyfikowanym metodami chromatograficznymi jest benzoflawon o powinowactwie do receptorów benzodiazepinowych w mózgu. Uważa się, że substancja ta istotnie pomaga łagodzić objawy odstawienia leków uspokajających typu benzodiazepin, tetrahydrokanabinolu, a nawet alkoholu, morfiny czy nikotyny.

Aktywne związki z męczennicy wykazują również działanie przeciwkaszlowe – łagodzą suchy, drażniący kaszel dzięki wpływowi na odpowiednie obszary mózgu, a także lekkie działanie przeciwastmatyczne. Choć nie udało się jak dotąd w pełni zidentyfikować budowy czynnej molekuły, znane są już jej ogólne właściwości. W tradycyjnej medycynie męczennica stosowana jest na trudności z zasypianiem, hemoroidy, problemy skórne, migreny, astmę, bóle menstruacyjne, drażliwość i lęk.

W Ameryce Południowej wykorzystuje się ją także przeciw bólom neuropatycznym, do łagodzenia bólu zębów, delirium tremens oraz histerii. Suszone liście mogą być pomocą w terapii rzucania palenia – męczennica wpływa na samopoczucie, dając łagodne efekty euforyzujące. Znalazła zastosowanie także w przypadku biegunkach, manii i skurczach.

Substancje czynne

Jedną z najważniejszych aktywnych substancji jest opisywany wyżej benzoflawon. W męczennicy występują także alkaloidy karbolinowe, takie jak harmanol, harmina, passiflorina, ponadto flawonoidy: saponaryna, witeina, orientyna, izoorientyna, a także niewielkie ilości olejków eterycznych i steroli, pektyna, glikozydy i inne związki.

Tradycyjne dawkowanie

W zależności od potrzeb zaleca się stosować 2–5 g suszu na 0,5 l wrzącej wody, naparza się przez 10–15 minut. Zaleca się picie 3 razy dziennie, ostatni raz na krótko przed snem. Stosuje się także płynny ekstrakt męczennicy cielistej w 45% alkoholu w proporcji 1:1 – po 3 dawki dziennie oraz ekstrakt suchy – 0,02–0,1 g, również 3 razy dziennie. Zawsze należy samodzielnie dopasować wielkość porcji.