Melisa lekarska – Melissa officinalis

Opis szczegółowy

Melisa lekarska to uspokajające i łagodzące zioło o starożytnym rodowodzie.

Informacje botaniczne

Melisa lekarska to wieloletnia bylina z rodziny jasnotowatych. Jej wzniesiona, rozgałęziona łodyga dorasta do 1 m wysokości i wyrasta z łuskowatego kłącza. Liście są cienkie, naprzeciwległe, osadzone na długich ogonkach, jajowate do szeroko jajowatych, o karbowano-piłkowanych brzegach. Kwiaty zebrane są w nibyokółki, mają koronę barwy blado niebiesko-różowej lub żółtawobiałej. Owocem jest rozłupnia. Wszystkie części rośliny przy rozcieraniu wydzielają charakterystyczny cytrynowy zapach, wynikający z obecności olejku eterycznego.

Pochodzenie i występowanie

Melisa pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego, Iranu oraz Azji Środkowej, ale obecnie jest rozpowszechniona niemal na całym świecie – od Ameryki Północnej po Australię. Największymi producentami są Węgry oraz kraje Europy Wschodniej.

Zastosowanie / dawkowanie

Melisa tradycyjnie przyciąga pszczoły, wykorzystywana jest w pszczelarstwie. Wykorzystuje się ją także jako zioło ozdobne i składnik perfum w przemyśle kosmetycznym. Ma zastosowanie kulinarne – jako przyprawa do mięs, sałatek, lodów, likierów, gum do żucia, miodów i deserów – oraz w produktach drogeryjnych, głównie do past do zębów.

To bardzo stara roślina lecznicza, dawniej wchodziła w skład tradycyjnych kropli „karmelitańskich” wraz z miętą i rumiankiem, łącząc działanie uspokajające i korzystne dla układu pokarmowego. Paracelsus nazywał ją „eliksirem życia”, przypisując melisie działanie uspokajające, przeciwstresowe i antydepresyjne. Zalecał ją przy bezsenności i zaburzeniach nastroju, podawał dzieciom i osobom starszym przy nerwowości oraz problemach z zasypianiem.

Eksperymenty na modelach zwierzęcych potwierdziły uspokajające, anksjolityczne i antdepresyjne działanie melisy. Różnice w efekcie mogą wynikać z płci zwierząt. Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziła stosowanie melisy w celu łagodzenia napięcia nerwowego oraz w trudnościach ze snem. Badania naukowe potwierdzają, że melisa regularnie stosowana łagodzi objawy lękowe i nerwicowe, a także ułatwia zasypianie, szczególnie u osób z insomnią i zaburzeniami snu.

W jednej z badań 600 mg ekstraktu z melisy poprawiło wyciszenie i uwagę u dorosłych narażonych na stres. Stosowanie melisy u dzieci także prowadziło do zmniejszenia objawów lęku, drażliwości i nerwowości. U pacjentów z łagodną do umiarkowanej postacią choroby Alzheimera zanotowano poprawę nastroju oraz zmniejszenie pobudzenia po kilku miesiącach terapii melisą, także w leczeniu demencji przy stosowaniu zewnętrznym (kąpiele, okłady).

Niektóre składniki melisy łagodzą dolegliwości przewodu pokarmowego, takie jak bóle brzucha, wzdęcia, infekcje biegunkowe, a także objawy menopauzy i menstruacji. Melisa podawana niemowlętom (w mieszankach z innymi ziołami) zmniejszała kolki i skracała czas płaczu. Melisa wspiera też redukcję refluksu żołądkowego, bólu żołądka, skurczów i nudności oraz poprawia motorykę jelit. U osób z zespołem jelita drażliwego stosowanie ekstraktu melisowego łagodzi objawy bólowe i dyskomfort.

Liście melisy wykazują silne właściwości antyoksydacyjne związane z wysoką zawartością polifenoli. Badania in vitro i in vivo dowiodły także działania kardioprotekcyjnego – ekstrakt z liści melisy wspiera serce, obniża ciśnienie tętnicze i usprawnia rytm serca.

Olejki eteryczne z melisy łagodzą kaszel, wspierają funkcję nabłonka oskrzeli, mają łagodne działanie antybiotyczne i rozszerzają drogi oddechowe, czego efektem jest korzystny wpływ na układ oddechowy (uznany przez EMA).

Medycyna ludowa

W medycynie ludowej melisę podaje się jako środek uspokajający przy lękach, nerwicach, depresji i bezsenności. Pomaga także przy uczuciu kołatania serca na tle stresowym oraz jako środek na brak apetytu, wzdęcia, niestrawność i kolki. Zgniecione liście lub nalewka stosowane są zewnętrznie na skronie przy bólach głowy i migrenach, a okłady i kąpiele z melisy stosowane są przy reumatyzmie, stłuczeniach i opuchliznach oraz w przypadku stanów zapalnych skóry.

Substancje czynne

Główne składniki melisy to olejki eteryczne (ok. 0,15%), w tym cytral, cytronelal, luteolina, apigenina, geraniol oraz ich pochodne glikozydowe. Melisa zawiera także związki fenolowe, triterpeny i ok. 4% garbników.

Tradycyjne dawkowanie

Melisę wykorzystywać można w postaci świeżych lub suszonych liści, ziela, w mieszankach ziołowych (pocięte liście lub ziele). Spotykana jest w formie nalewki 1:5 na 45% etanolu, syropu lub płynnego ekstraktu. Płynny ekstrakt stosuje się w ilości 2–4 ml 3 razy dziennie, nalewkę 2–6 ml 3 razy dziennie. Przy zaburzeniach snu rekomenduje się nie zażywać melisy dłużej niż 2 tygodnie.

Dorośli i młodzież powyżej 12 lat mogą pić napar z melisy w ilości 1,5–4,5 g (na filiżankę) 3 razy dziennie; napar parzyć przez około 10 minut. Melisę stosuje się samodzielnie lub w mieszankach z majerankiem, arcydzięglem, kozłkiem lekarskim, oregano w różnych proporcjach.