Morela – Armeniaca vulgaris

Nazwy zwyczajowe: Morela, morela zwyczajna, morela pospolita, Armeniaca vulgaris, Prunus armeniaca, apricot, abricotier, ansu apricot, Siberian apricot, Tibetan apricot, morela (ang. apricot, łac. Prunus armeniaca, Armeniaca vulgaris, globalnie)

Nazwa łacińska: Armeniaca vulgaris

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

W ciągu pierwszych trzech lat po posadzeniu kształtuje się korona oraz główne gałęzie. Morele rosną zwykle szybko i intensywnie, dlatego pojawia się wiele niepotrzebnych pędów, które należy usuwać. Zaleca się pozostawienie ok. 5 silnych pędów, które będą stanowić szkieletowe gałęzie drzewa. W czasie spoczynku wegetacyjnego gałęzie skraca się nawet o połowę ich długości. W kolejnych dwóch latach cięcie powinno umożliwiać uzyskanie możliwie niskiej i szerokiej korony. Kluczowe jest, by nie pozostawiać zbyt długich gałęzi szkieletowych. W czwartym roku można spodziewać się pierwszych dobrych zbiorów.

Najczęściej stosowanym nawozem jest saletra, mączka, superfosfat lub chlorek potasu. Inne źródła zalecają nawozy azotowe dla optymalnego i zdrowego wzrostu. Morela kwitnie na początku wiosny (zwykle wcześniej niż brzoskwinia) na zeszłorocznych pędach. Owoce dojrzewają w środku lata.

Morela najlepiej rośnie w rejonach o łagodnych zimach – w Polsce najbardziej udaje się na południowym zachodzie, szczególnie na terenach winnic. Najbardziej korzystne stanowiska to południowa część Moraw, południowo-zachodnia i wschodnia Słowacja, na wysokości do 250 m n.p.m. i z roczną temperaturą powyżej 9°C. Drzewo wymaga ochrony przed zimnymi wiatrami. Morela lubi gleby czarnoziemne, dobre są również gleby brunatne, gliniaste czy piaszczysto-gliniaste. Szkodliwe są wiosenne, późne przymrozki w czasie kwitnienia, najbardziej wrażliwe są wtedy kwiaty i młode owoce. W zimie drzewo dobrze znosi nawet silne mrozy.

Opis szczegółowy

Popularny owoc, którego pestki wykazują potencjał przeciwnowotworowy.

Informacje botaniczne

Morela to niewielkie drzewo dorastające do 6–12 m wysokości, z pniem o średnicy do 40 cm i gęstą koroną. Liście są jajowate, długości 5–10 cm, szerokości 4–8 cm, z zaokrągloną nasadą, zaostrzonym wierzchołkiem i delikatnie piłkowanym brzegiem. Kwiaty osiągają średnicę 2–5 cm, mają 5 białych lub bladoróżowych płatków.

Owocem moreli jest żółto-pomarańczowa pestkowiec, przypominająca małą brzoskwinię, o średnicy 1,5–3 cm, czasem z czerwonawymi plamkami po nasłonecznieniu. Skórka jest gładka, czasem lekko owłosiona lub delikatnie włóknista. Miąższ bywa zwarty i raczej suchy niż soczysty. Smak owoców przechodzi od słodkiego, przez lekko cierpki, aż do kwaśnego. Nasiono znajduje się wewnątrz bardzo twardej, kamiennej pestki.

Pochodzenie i występowanie

Morela pochodzi pierwotnie z Chin. Do Europy dotarła przez Armenię, co znalazło odzwierciedlenie w jej nazwie łacińskiej. Polski wyraz „morela” nawiązuje właśnie do ormiańskich korzeni owocu. Na tereny Polski morela zaczęła rozprzestrzeniać się z terenów dzisiejszych Włoch, przez Słowenię, Styrię i Austrię.

Zastosowanie / dawkowanie

Owoce moreli mają szerokie zastosowanie kulinarne. W Azji Centralnej i krajach śródziemnomorskich pestki moreli bywają używane jako zamiennik migdałów. Włoski likier amaretto i ciasteczka amaretti aromatyzowane są ekstraktem z pestek moreli, które zyskują często większą popularność niż tradycyjne migdały. Morele spożywa się na surowo, przetwarza na dżemy i marmolady (charakterystyczny słodko-kwaśny smak i aromat), suszy, a dojrzałe owoce przeznacza się na destylat – morelówkę.

Morela jest również rośliną o istotnym znaczeniu w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. Znana jest opowieść o lekarzu Dong Fengu, który przyjmował zapłatę od swoich pacjentów w postaci sadzenia drzew moreli – każda osoba, która została wyleczona, sadziła nowe drzewo, przez co powstały ogromne sady, dostarczające również składników do produkcji leków.

Owoc moreli jest niezwykle odżywczy, oczyszczający i wykazuje delikatne właściwości przeczyszczające. W medycynie ludowej stanowi element mieszanek wzmacniających. W ormiańskiej tradycji leczniczej solone owoce moreli podawane są jako środek przeciwzapalny, antyseptyczny oraz przeciwbólowy. W Wietnamie owoce te stosowane są w leczeniu schorzeń układu oddechowego i pokarmowego. Napar z kwiatów moreli polecany jest kobietom na wspomaganie płodności. Kora wykazuje właściwości ściągające i w połączeniu z korzeniem bywa wykorzystywana w terapii zatruć pokarmowych oraz w przypadkach zatrucia cyjankiem.

W medycynie ludowej zewnętrznie stosuje się napar z kory na miejsca objęte stanem zapalnym oraz przy podrażnieniach skóry. Pestki wykorzystywane są w postaci naparów i odwarów przeciwbólowych, na astmę, kaszel, kolki, pasożyty, do ułatwienia odkrztuszania i poprawy snu. Inne źródła podają zastosowanie pestek w napadach astmy, przewlekłym zapaleniu oskrzeli i w przypadku zaparć. W wielu kulturach napary z moreli polecane są na artretyzm, żółtaczkę i ogólne stany zapalne.

Gorzkie pestki moreli zawierają laetryl (substancję pokrewną amigdalinie), znaną jako witamina B17. Kiedyś uważano, że witamina ta ma pozytywny wpływ w leczeniu chorób nowotworowych, obecnie jednak wymaga to bardziej szczegółowych badań. Istnieją doniesienia naukowe o możliwym wykorzystaniu laetrylu w terapii raka prostaty czy pęcherza moczowego (badania na modelach zwierzęcych). Do tej pory wykazano, iż w odpowiedniej dawce laetryl może hamować niekontrolowane namnażanie komórek in vitro.

W niższych dawkach laetryl działa stymulująco na funkcję oddechową komórek, poprawia trawienie i ogólne samopoczucie. Składniki moreli wykazują szereg właściwości prozdrowotnych. Ze względu na wysoką zawartość witaminy A i β-karotenu w owocu i pestkach, zaleca się je w profilaktyce zwyrodnienia plamki żółtej związanej z wiekiem, mogą też wspomóc wzrok przy retinopatii barwnikowej oraz zwiększać pole widzenia obwodowego.

Niektóre flawonoidy obecne w owocach i pestkach moreli mają wyraźną aktywność antyoksydacyjną. Antyoksydanty neutralizują wolne rodniki powstające w organizmie m.in. pod wpływem tlenu; uważa się, że flavonoidy moreli wspierają walkę z ich szkodliwym działaniem.

Substancje czynne

Owoce i pestki moreli zawierają liczne cytryniany, winiany, karotenoidy i flawonoidy. Z pierwiastków warto wymienić sód, żelazo, wapń i fosfor.

Najważniejszą i terapeutycznie najbardziej interesującą substancją jest laetryl – związek spokrewniony z amigdaliną, w którego cząsteczce znajduje się grupa cyjanowa.

Skuteczność amigdaliny polega na tym, że chore komórki nowotworowe są „głodne” i łakną cukrów, których dostarcza amigdalina. W obecności wody i enzymów amigdalina rozkłada się do cyjanowodoru oraz cukrów – dwóch cząsteczek glukozy – przez co staje się atrakcyjna dla komórek nowotworowych. Przejmując słodki „kąsek”, komórka nowotworowa otrzymuje także cyjanowodór, który ją niszczy. Zjawisko to nie dotyczy zdrowych komórek, które nie mają tak dużego apetytu i nie pobierają amigdaliny w takiej ilości.

Tradycyjne dawkowanie

Dla uzyskania dziennej dawki określonych witamin wystarczy spożycie 2–3 moreli dziennie.

W przypadku pestek moreli nie ma ustalonej, bezpiecznej dawki ani standardów dawkowania. Medyczne źródła podkreślają konieczność zmniejszenia ilości u osób starszych i z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Dawkowanie powinno być dopasowane do wskazań i nie może przekraczać maksymalnej dawki. W literaturze opisywane są przypadki zatrucia po spożyciu 220 g pestek. Dzieci nie powinny spożywać pestek moreli.