Muszkatołowiec wonny – Myristica fragrans

Nazwy zwyczajowe: Muszkatoł, muszkatołowiec, macis, macis prawdziwy, orzech muszkatołowy, gałka muszkatołowa, muszkatołowiec prawdziwy, nutmeg, mace, myristica, Muscadier, Muskatnuss, Muskatbaum, muscade et macis, Noix de Muscade, Nuez Moscada, Ron Dau Kou, Jaatipatree, Jatipatra, Jatipatri, Jatiphalam, Javitri, Jayapatri, Jatikosha, Jaiphal, Myristica fragrans (łac.), Nutmeg (ang.), Muscade (fr.), Nuez moscada (hiszp.), Muskatnuss (niem.)

Nazwa łacińska: Myristica fragrans

Pochodzenie: Azja, Ameryka Południowa

Krótki wstęp

Optymalnym środowiskiem dla wzrostu muszkatołowca wonnego są wilgotne tropiki z rocznymi opadami na poziomie 1 500–2 500 mm i przeciętną temperaturą powyżej 26°C (nocą powyżej 10°C). Stanowisko musi być dobrze przepuszczalne i odwodnione. Zbiór owoców muszkatołowca odbywa się przez cały rok. Owoce są strącane, miąższ oddziela się od orzecha, a całość suszy się na słońcu. Suszony kwiat najczęściej mielony jest na proszek.

Opis szczegółowy

Egzotyczny muszkatołowiec, niegdyś wart tyle, co czyste złoto.

Informacje botaniczne

Muszkatołowiec wonny to średniej wielkości, wiecznie zielone drzewo osiągające wysokość od 5 do 13 metrów, choć znane są również okazy dorastające do 20 metrów. Cała roślina jest delikatnie aromatyczna. Jest gatunkiem dwupiennym – osobne drzewa posiadają kwiaty męskie lub żeńskie, choć rzadko trafiają się egzemplarze z oboma rodzajami kwiatów. Kwiaty są jednopłciowe, dzwonkowate, bladożółte, lekko woskowo pachnące, zebrane pojedynczo lub po trzy w gronach. Liście są ciemnozielone, skórzaste, jajowate lub lancetowate, o długości 5–15 cm i szerokości 2–7 cm, całobrzegie, ustawione naprzemianlegle na gałęziach, z około 1 cm ogonkiem. Owoc to kulista lub gruszkowata jagoda o wielkości 3–5 cm, początkowo zielonkawa, dojrzewająca do złotobrązowej barwy. Wewnątrz zawiera nasiono o twardej łupinie, pod którą znaleźć można charakterystyczny, marmurkowany endosperm – właśnie to jest właściwy orzech muszkatołowy.

Pochodzenie i występowanie

Muszkatołowiec najlepiej rośnie w wilgotnych strefach tropikalnych, gdzie średnie roczne opady sięgają około 2 550 mm, a temperatura przez cały rok utrzymuje się powyżej 26°C. Największe uprawy znajdują się w południowo-wschodniej Azji, zwłaszcza w chińskich prowincjach Guangdong i Yunnan, a także na Tajwanie, w Indonezji, Malezji, na Karaibach, w Indiach, na Sri Lance i w Ameryce Południowej. Ojczyzną tej rośliny są Moluki na Wyspach Banda we wschodniej Indonezji. Później sadzonki trafiły na plantacje do innych tropikalnych regionów: na Sri Lankę, Seszele, Antyle, do Malezji i wielu innych.

Zastosowanie / dawkowanie

Pierwsze wzmianki o orzechu muszkatołowym w Europie pochodzą z XI wieku, zawdzięczamy je arabskim kupcom. Od XIII wieku stał się popularnym składnikiem rozmaitych potraw, wypieków i piwa. Największy rozkwit handlu nastąpił w XVI wieku dzięki portugalskim ekspedycjom do Indii, ojczyzny muszkatołowca. W następnych dekadach rozwój upraw i wymiany handlowej przyspieszyli Portugalczycy i Holendrzy, a Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zyskała światową renomę na sprzedaży tych przypraw.

Muszkatołowiec wonny jest od wieków cenioną przyprawą kuchenną używaną do zup, warzyw, sałatek, mięs, wyrobów wędliniarskich, ciast i deserów, ryb, przekąsek, a także jako składnik likierów i piwa. Orzech muszkatołowy cieszy się szczególną popularnością w kuchni indyjskiej (mieszanka garam masala), a także w Maroku, Tunezji, Arabii Saudyjskiej. Z orzecha pozyskuje się również olejki eteryczne wykorzystywane w kosmetyce jako składnik mydeł, perfum, produktów do pielęgnacji włosów oraz płynów do jamy ustnej.

Liczne badania naukowe poświęcone są zawartości i właściwościom substancji aktywnych muszkatołowca, szczególnie pod kątem wsparcia leczenia i wspomagania prawidłowego funkcjonowania układu trawiennego. Najczęściej wskazuje się na dobroczynny wpływ olejków lotnych na trawienie – mogą one stymulować apetyt oraz łagodzić brak apetytu. Zgromadzone badania potwierdziły właściwości wspierające prawidłową pracę układu trawiennego i wzmagające apetyt.

Drugą istotną grupą zastosowań są dolegliwości mięśniowo-stawowe – olejki obecne w muszkatołowcu mogą przynosić ulgę w bólach oraz wspierać terapię stanów zapalnych mięśni i stawów. Działające lokalnie olejki z muszkatołowca pomagają utrzymać mięśnie i stawy w dobrej kondycji.

Medycyna ludowa

W tradycji ludowej orzech muszkatołowy stosowany jest dzięki swoim właściwościom bakteriobójczym i afrodyzjakalnym. Poleca się go dla wsparcia trawienia, poprawy apetytu, na biegunkę, wzdęcia, dolegliwości żołądkowe, choroby nerek i przeciwdziałanie wymiotom. Zarówno kwiat, jak i orzech wykorzystuje się przy braku apetytu, problemach trawiennych i skurczach przewodu pokarmowego. Zewnętrznie stosuje się przy bólu reumatycznym oraz do miejscowego leczenia stanów zapalnych i bólu.

Substancje czynne

Muszkatołowiec wonny zawiera dużo olejków eterycznych (5–10%), tłuszcze, steroidy, lignany i polisacharydy (skrobia). Wśród olejków często spotykane są monoterpeny: terpinen-4-ol, alfa-terpineol, dimetoksyfenol, eugenol, metylizoeugenol, metyleugenol, sabinen, terpinenol, elemicyna, pinen, kamfen, p-cymen, mirystycyna, safrol, felandren, limonen, myrcen oraz pochodne terpenów (linalol, geraniol, terpineol) i fenylopropany.

Tradycyjne dawkowanie

Orzech stosuje się najczęściej w postaci proszku – dawkuje się go w szczyptach (na czubek noża lub łyżeczki) bezpośrednio 3 razy dziennie. Z około 1,5 grama sproszkowanego muszkatołowca z dodatkiem cynamonu, imbiru, anyżu i innych przypraw można przygotować odwar, który można również użyć zewnętrznie przy bólach reumatycznych lub bólach zębów, lekko wmasowując go w obolałe miejsce. Surowce z muszkatołowca są składnikiem różnych (również dostępnych komercyjnie) maści oraz baz maściowych.