Nopál – Opuncja figowa (Opuntia ficus-indica)

Nazwy zwyczajowe: Nopál, opuncja figowa, opuncja, figa indyjska, figa kaktusowa, tuna, higo, fico, tabaido, bezkolcowy kaktus, spineless cactus, prickly pear, Opuntia ficus-indica, nopalera, Indian fig, kaktus gruszkowy

Nazwa łacińska: Opuntia ficus indica

Pochodzenie: Afryka, Azja, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Opuncja figowa, główna roślina dostarczająca nopálu, jest uprawiana komercyjnie zarówno ze względu na soczyste owoce („figi kaktusowe”), jak i wartościowe płaty kaktusa. W większości źródeł kulinarnych, określenie „prickly pear” opisuje właśnie ten gatunek. Nazwa „tuna” pochodzi od pierwotnej, indiańskiej nazwy przekazanej do języka hiszpańskiego podczas kolonizacji Ameryki Południowej.

Opuncje, jak większość kaktusów, doskonale sprawdzają się w suchych regionach, dzięki zdolności magazynowania wody. Opuncja figowa (Opuntia ficus-indica) od wieków uprawiana jest głównie w Meksyku jako jeden z najlepszych naturalnych źródeł błonnika i popularna odmiana stosowana w kuchni. Roślina jest łatwa w hodowli, odporna i można ją uprawiać również w umiarkowanych warunkach klimatycznych na balkonach, tarasach czy w ogrodach, choć wymaga stanowiska chronionego przed silnym mrozem i najlepiej rośnie w suchym środowisku.

Opis szczegółowy

Nopál to wyjątkowy kaktus ceniony przez naukowców i tradycyjne medycyny za niezwykle szerokie, dobroczynne działanie na zdrowie człowieka.

Informacje botaniczne

Opuncja figowa rośnie w formie charakterystycznych, spłaszczonych, owalnych segmentów, nazywanych cladodami lub płytkami, które występują w dwóch formach: krótkie, łatwe do oddzielenia kolce, przypominające włoski, oraz dłuższe, mocniejsze i twardsze, silnie zakotwiczone w tkance rośliny. Opuncja tworzy zwartą strukturę tych płyt pokrytych cierniami. Kwiaty opuncji są duże, a jej owoce – popularne figi kaktusowe (tzw. „prickly pear”) – powszechnie doceniane zarówno za smak, jak i właściwości prozdrowotne.

Pochodzenie i występowanie

Pochodzi pierwotnie z regionu Ameryki Środkowej, prawdopodobnie obszaru dzisiejszego Meksyku, skąd wraz z odkryciem Nowego Świata opuncja została rozprzestrzeniona do regionu śródziemnomorskiego, Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu aż do Indii. Największymi producentami nopálu są obecnie Meksyk, Brazylia, USA, Włochy i Indie. Kaktusy te z łatwością dostosowały się do różnych warunków klimatycznych, dlatego spotykane są również w chłodniejszych regionach Kanady czy na wyspach Galapagos. W Europie szczególnie zadomowiły się w krajach śródziemnomorskich, a w Meksyku i USA opuncje uznawane są za jeden z ważniejszych i najstarszych uprawianych gatunków kaktusów.

Zastosowanie / dawkowanie

Nopál od dawien dawna nazywany był przez rdzennych mieszkańców „boskim pokarmem”. Nowoczesne badania naukowe potwierdzają szerokie spektrum jego działania. Roślina ta wykazuje korzystny wpływ na układ pokarmowy, wywierając łagodzący efekt przy chorobie wrzodowej. Wysoka zawartość błonnika i śluzowych polisacharydów tworzy ochronną warstwę, zabezpieczającą ściany żołądka i jelit, szczególnie przy nadmiernej produkcji kwasów żołądkowych oraz narażeniu na podrażnienia (pikantne potrawy, leki przeciwbólowe, itd.).

Nopál jest bogaty w witaminę C i beta-karoten – naturalne antyoksydanty pomagające wzmacniać naczynia wieńcowe i zmniejszać ryzyko miażdżycy oraz niepożądanych incydentów sercowo-naczyniowych. Zawiera również witaminy A, B1, B2, sole wapnia, magnezu, sodu, potasu, żelazo oraz błonnik (lignina, celuloza, pektyny i substancje śluzowe), które wykazują detoksykujące i oczyszczające działanie, wspomagając regenerację wątroby.

Ciekawą substancją obecna przy okazji jest berberyna, która może działać łagodząco na uczucie stresu i napięcia, sprzyjając odprężeniu i redukcji stanów lękowych.

Kliniczne badania wskazują, że spożycie opuncji figowej może korzystnie wpływać na poziom cukru we krwi, szczególnie u osób z cukrzycą typu II oraz u zdrowych ochotników. Zmniejsza wchłanianie cukru ze światła jelita i przyczynia się do obniżenia stężenia glukozy we krwi. Istnieją doniesienia, że niektóre substancje z rośliny mogą wpływać na funkcjonowanie insuliny i mieć korzystny wpływ na metabolizm węglowodanów.

Badania sugerują także, że substancje bioaktywne obecne w opuncji mogą obniżać poziom cholesterolu całkowitego, LDL – tzw. „złego” cholesterolu oraz wolnych kwasów tłuszczowych we krwi.

Błonnik zawarty w nopálu, oprócz regulowania trawienia, działa również przeciwzaparciowo. Pęcznieje w świetle jelita, wiążąc wodę i delikatnie pobudzając pasaż treści jelitowej – szczególnie zalecany jest osobom starszym i wszystkim mającym trudności z regularną perystaltyką. Bardzo istotne jest, aby podczas stosowania rośliny pić odpowiednią ilość wody.

Nopál, dzięki bogactwu aminokwasów, jest polecany jako wsparcie diet redukcyjnych i dla osób aktywnych fizycznie – pomaga chronić mięśnie przed katabolizmem, jednocześnie dodając energii i ograniczając utratę tkanki mięśniowej.

Chociaż tradycyjnie był spożywany także przez dzieci i kobiety w ciąży, w świetle obecnej wiedzy naukowej nie zaleca się jednak stosowania nopálu przez te grupy z powodu braku wystarczających badań potwierdzających bezpieczeństwo.

Składniki aktywne

Nopál obfituje w dużą ilość nierozpuszczalnego w wodzie błonnika – głównie pektyn wapniowo-magnezowych, znanych z dobroczynnego wpływu na przewód pokarmowy. Ponadto zawiera mieszankę cennych minerałów i witamin, a także olbrzymią ilość aminokwasów i białek (łącznie około 20, w tym 8 niezbędnych dla człowieka aminokwasów). Wśród peptydów obecny jest m.in. wspomniany berberyna. Nopál cechuje bardzo niska kaloryczność oraz wysoka zawartość wody, co czyni go idealnym składnikiem diety diabetyków i osób z zaburzeniami metabolicznymi.

Tradycyjne dawkowanie

Zalecane dawkowanie dla osób dorosłych to ok. 1/2 łyżeczki (ok. 1 g) sproszkowanego nopálu na czczo, około 30 minut przed posiłkiem, rozpuszczając proszek w szklance wody, soku lub smoothie. W razie potrzeby można zastosować do 3 porcji dziennie w odstępach co 8 godzin (rano, w południe i wieczorem).