Oman wielki – Inula helenium

Opis szczegółowy

Oman wielki to tradycyjna roślina zielarska, bogata w inulinę, znana z korzystnego wpływu na trawienie i harmonizację pracy przewodu pokarmowego.

Informacje botaniczne

Oman wielki to okazała bylina wieloletnia osiągająca wysokość 90–150 cm. Jego kłącze jest grube, brązowe, silnie rozgałęzione, o białym przekroju i charakterystycznym gorzkim smaku oraz aromacie przypominającym kamforę. Z kłącza wyrasta masywna, owłosiona i rozgałęziona łodyga, porośnięta naprzemianległymi, podłużnie owalnymi lub jajowatymi, lekko ząbkowanymi liśćmi, których spód jest filcowato owłosiony. Kwiaty omanu mają ok. 5 cm średnicy, ze zwisającymi języczkowatymi płatkami, zebrane są w koszyczki o wielożyłkowatej strukturze.

Pochodzenie i występowanie

Ojczyzną omanu wielkiego są tereny Azji Środkowej, skąd rozprzestrzenił się na wiele rejonów świata – od północnej Anglii, przez Europę środkową i południową, aż po równiny Himalajów w Azji. Gatunek ten zadomowił się także w Ameryce Północnej, gdzie dziczeje i rośnie na stanowiskach naturalnych. Preferuje umiarkowany klimat, jednak można go znaleźć nawet na południowych krańcach Syberii i w północno-zachodnich Indiach.

Zastosowanie / dawkowanie

Zgodnie z przekazami mitologicznymi oman wielki narodził się ze łez pięknej Heleny Trojańskiej, którą opłakiwał ukąszony przez węża Menelaos. Oman znany był już w starożytności na obszarze Morza Śródziemnego, gdzie uprawiano go jako warzywo korzeniowe – spożywano gotowany, kandyzowany w cukrze lub surowy. W średniowieczu był także wykorzystywany do produkcji „wina omanowego”, a jego korzeń stosowano podczas rytualnych okadzania na święta przesilenia słonecznego.

Surowcem leczniczym omanu wielkiego jest korzeń. W historii wykorzystywano go do zwalczania pasożytów wewnętrznych, dodawano do potraw w celu pobudzenia apetytu, przy dolegliwościach jelitowych, przejedzeniu oraz dla wsparcia procesów trawiennych. Zalecano go również przy niewielkich zaparciach, bólach wątroby, stanach zapalnych dróg oddechowych – zwłaszcza oskrzeli. Zewnętrznie stosowany był na wysypki, obrzęki, trudno gojące się rany oraz jako płukanka przy infekcjach gardła.

Współczesna fitoterapia zaleca stosowanie omanu wielkiego w celu pobudzenia wydzielania soków żołądkowych, stymulacji perystaltyki jelit oraz ułatwienia odkrztuszania. Obecność inuliny w korzeniu jest wykorzystywana w diecie diabetyków. Tradycyjne źródła wspominają także o wsparciu prawidłowej pracy nerek, wzmacnianiu funkcji wydalniczych i przyspieszaniu usuwania szkodliwych substancji z organizmu. Korzeń omanu wspiera również regulację apetytu, poprawę funkcjonowania przewodu pokarmowego i przywracanie dobrej kondycji gardła oraz całego układu oddechowego.

Najlepiej poznaną i najczęściej wykorzystywaną substancją jest inulina – polisacharyd nierozpuszczalny w wodzie, obecny w dużych ilościach w korzeniu omanu. Udowodniono, że korzystnie reguluje poziom wolnego cukru we krwi, wygładza kosmki jelitowe i stymuluje perystaltykę jelit. Dzięki wysokiej zawartości inuliny oman wielki uznany jest za cenne wsparcie w profilaktyce i łagodzeniu problemów trawiennych.

Badania laboratoryjne na zwierzętach potwierdziły pobudzający wpływ korzenia omanu na apetyt. U ludzi obserwuje się często poprawę trawienia i komfortu pokarmowego, choć brak jeszcze jednoznacznych danych o wpływie na wydzielanie enzymów trawiennych.

Eksperymenty na modelach zwierzęcych wykazały również łagodne wzmocnienie procesów wydalniczych i detoksykujących organizmu – zwłaszcza wspieranie funkcji nerek po zastosowaniu wyciągów z korzenia omanu.

Substancje czynne

Korzeń omanu zawiera olejki eteryczne (najwięcej helenin), laktony seskwiterpenowe (alanolakton, izoalanolakton, kostunolid, germakrenolakton), pektyny, triterpeny, sterole, gorczyki oraz sacharydy z dominującą inuliną – polisacharydem zbudowanym z wielu cząsteczek fruktozy, od którego pochodzi nazwa Inula.

Tradycyjne dawkowanie

W lecznictwie stosuje się suszony korzeń omanu w ilości 1,5–4 g na 250 ml gorącej wody; napar należy parzyć pod przykryciem ok. 5 minut według potrzeb. Zalecana ilość to 2–3 filiżanki dziennie dla dorosłych (maksymalnie 4 na dobę). Nalewka przygotowywana z 25% etanolu i zmielonego korzenia (w proporcji 1:1) dawkowana jest po 1,5–4 ml lub 20–40 kropli 2–3 razy dziennie. Wino omanowe powstaje z 70–80 g rozdrobnionego korzenia na 1 litr białego wina; spożywa się po min. 14 dniach maceracji, 2–3 razy dziennie po niewielkim kieliszku przed posiłkiem.