Łopian większy – Arctium lappa

Opis szczegółowy

Łopian większy to roślina lecznicza o długiej tradycji stosowania w Europie oraz popularna warzywna w kuchni japońskiej i chińskiej.

Informacje botaniczne

Łopian większy jest okazałą dwuletnią byliną, która może osiągać nawet do 2,7 m wysokości. Jego korzeń przypomina długi palowy korzeń, sięgający nawet 80 cm w głąb ziemi. Jest wrzecionowaty, z zewnątrz szarobrązowy, wewnątrz śnieżnobiały. Łodyga pojawia się w drugim roku rozwoju — jest mocna, silnie bruzdowana i posiada ciemnoczerwony odcień na całej powierzchni. Liście łopianu są bardzo duże, sercowate, z długim ogonkiem. Liście odziomkowe osiągają ok. 50 cm długości i 40 cm szerokości, są większe od tych wyrastających bezpośrednio z łodygi, które są mniejsze i ułożone naprzemianlegle. Spodnia część liści pokryta jest białym kutnerem.

Kwiaty łopianu większego są rurkowate, od purpurowoczerwonych po różowe, złożone w koszyczkach o średnicy 3–3,5 cm. Roślina kwitnie od lipca do września. Okrywa kwiatu zbudowana jest z licznych listków, a owoc łopianu posiada kolce zakończone haczykami, pozwalającymi na przyczepianie się do zwierząt i ludzi, co ułatwia rozsiewanie na duże odległości. Owocem jest czarna, lekko spłaszczona niełupka z krótkim puchem.

Pochodzenie i występowanie

Łopian większy pochodzi ze strefy umiarkowanej Eurazji — od Skandynawii po obszary Morza Śródziemnego oraz sięga od zachodu Europy aż po tereny Rosji, Bliskiego Wschodu, Chin, Japonii i Indii. Na skutek działalności człowieka rozprzestrzenił się też do Australii, Nowej Zelandii, Afryki i Ameryki Północnej, gdzie spotykany jest od nizin po górskie wyżyny.

Łopian rośnie niemal na całym świecie najlepiej na glebach bogatych w azot. W Japonii uprawia się go na specjalnych plantacjach — znany jest tam jako "gobo". Występuje jako roślina ruderalna (chwast) na śmietniskach, przy drogach, polach, a najchętniej zasiedla gleby wapienne i suche.

Zastosowanie / dawkowanie

Korzeń łopianu większego jest popularnym składnikiem kuchni azjatyckiej – w Chinach znany jest jako "niubang", w Japonii jako "gobo". Stosowany jest tam na co dzień jako warzywo, a w Europie jadany był głównie w średniowieczu, dziś raczej rzadziej poza Włochami czy Portugalią. W Wielkiej Brytanii łopian znajduje zastosowanie w napoju ziołowym dandelion and burdock, produkowanym na skalę przemysłową.

Łopian zyskał w XX wieku dużą popularność dzięki diecie makrobiotycznej. Sztandarowe japońskie danie, w którym wykorzystywany jest łopian, to "kinpira gobo" (smażony z marchewką w sosie sojowym, mirinie, cukrze i oleju sezamowym) oraz sushi z kiszonym korzeniem łopianu (mizakushi burdock).

W medycynie ludowej suchy korzeń łopianu służy jako diuretyk wspierający usuwanie nadmiaru płynów i obrzęków oraz diaforetyk wspomagający pocenie się i oczyszczenie krwi. Stosowany był także w walce z różnymi nowotworami. Olejowe ekstrakty z łopianu są cenione w kosmetyce - szczególnie do pielęgnacji włosów i skóry głowy.

W polskiej fitoterapii zalecano korzeń łopianu dla poprawy przemiany materii, przy dnie, cukrzycy, stanach zapalnych układu pokarmowego, wrzodach żołądka i dwunastnicy, artretyzmie i reumatyzmie. Stosuje się go także przy chorobach skóry, wspiera usuwanie kamieni nerkowych oraz łagodzi choroby dermatologiczne i żylne, bóle żołądka, wzdęcia oraz objawy hemoroidów. Zewnętrznie napar z korzenia łopianu stosuje się na otarcia, niewielkie rany i w okładach na egzemy.

Nasiona łopianu wykorzystuje się w formułach wspomagających wzrost i kondycję włosów. Olej łopianowy znany jest jako naturalny antyperspirant i preparat zmniejszający wydzielanie sebum. W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej ekstrakty z korzenia (np. niubangzi) służą wspieraniu odporności, łagodzeniu objawów przeziębień i grypy, a także poprawie stanu skóry i włosów. W medycynie ludowej zaleca się napar z korzenia łopianu w leczeniu problemów skórnych oraz jako diuretyk przy chorobach nerek.

Badania nad łopianem większym wykazały, że związki w nim zawarte wspierają zdrowie skóry i chrząstek, wspomagają prawidłowe funkcjonowanie górnych dróg oddechowych oraz odporność, a substancje z korzenia pomagają przy dolegliwościach trawiennych i regulują przemianę materii.

Składniki aktywne korzenia łopianu pozwalają także oczyszczać krew z toksyn i wiązać szkodliwe substancje w chelaty. Wyciągi z korzenia łopianu wspierają regulację poziomu glukozy we krwi, przyczyniając się do zachowania równowagi metabolicznej.

Substancje czynne

Korzeń łopianu większego zawiera rozpuszczalny w wodzie błonnik pokarmowy, głównie inulinę – szczególnie wartościową w diecie. Oprócz tego zawiera znaczące ilości wapnia, żelaza, sodu, aminokwasów, białek, polifenoli (o właściwościach ściągających), kwas stearynowy, palmitynowy, garbniki, tłuszcze, siarczany, olejki eteryczne, witaminę C i niewielkie ilości cukrów prostych.

Jednoroczne korzenie łopianu większego dodatkowo zawierają związki śluzowe, poliacetyleny, gorycze (guzjanolidy), siarkowe acetyleny. Nasiona obfitują w arctiin, arctigeninę i specyficzne lignany butyrolaktonowe.

Tradycyjne dawkowanie

Dobrze wysuszony korzeń łopianu jest kruchy i posiada lekko słodkawy, neutralny smak z ziemistą nutą, którą można zredukować poprzez pokrojenie i namoczenie we wodzie przez 5–10 minut. Goryczka korzenia sprawdza się na przykład w japońskich zupach (miso, tonjiru) lub daniach takikomi gohan.

Herbatę z korzenia łopianu przygotujemy zalewając ok. 2 łyżeczki suszu 500 ml wrzątku, gotując przez chwilę lub zalewając na noc i podgrzewając rano. Pić takie napary można w porcjach w ciągu dnia, według potrzeb. Przy dermatozach korzeń łopianu można połączyć z zielem fiołka trójbarwnego, liściem orzecha, kwiatem bzu i liściem jeżyny w równych proporcjach (10 g mieszanki zalewa się 250 ml wrzątku, parzy 20 minut i przecedza).

Wywar do kąpieli, okładów i przemywania przygotowuje się z 1 łyżki korzenia na 500 ml wody – gotować, odstawić, używać bezpośrednio na okłady lub do kąpieli i do mycia włosów.

Do przygotowania nalewki do wcierania w skórę głowy przy wypadaniu lub osłabieniu włosów można użyć ok. 25 g suszonego ziela łopianu, pokroić, zalać 500 ml alkoholu (lub francovki) na tydzień. Można dodać pokrzywę lub nasturcję. Nalewkę wcierać codziennie rano i wieczorem.