Orzech czarny – Juglans nigra

Opis szczegółowy

Majestatyczne drzewo o bogatej tradycji leczniczej, stosowanej przez rdzenne plemiona Ameryki Północnej.

Informacje botaniczne

Orzech czarny to imponujące, liściaste drzewo, osiągające wysokość nawet 20–40 m i szerokość 15–25 m. Kora ma ciemnoszary kolor i charakterystyczne, głębokie bruzdy w kształcie rombów. Liście są złożone, pierzastodzielne, naprzemianległe, długości 30–60 cm, a każdy z nich składa się z 15–23 wydłużonych, ostro zakończonych listków o długości 7–10 cm z lekko ząbkowanymi krawędziami. Orzech czarny to roślina jednopienna – kwiaty męskie mają postać zwisających kotków, natomiast kwiaty żeńskie pojawiają się w grupach po 2–5 na końcach gałęzi. Owoc to kulisty, bardzo twardy orzech o średnicy 4–6 cm, zielonkawobrązowy, o intensywnym, piekącym aromacie. Jadalne jądra orzechów dojrzewają jesienią – od października do listopada.

Pochodzenie i występowanie

Orzech czarny wywodzi się ze wschodnich rejonów Ameryki Północnej. Naturalnie występuje w pobliżu rzek – od południowego Ontario poprzez południowo-wschodnią Dakotę aż po Teksas oraz południową Florydę i Georgię. W wyniku działalności człowieka i zainteresowania uprawą, już w XVII wieku gatunek ten trafił do Europy, Azji Środkowej oraz Chin – początkowo jako drzewo ozdobne w ogrodach pałacowych, dziś sadzone także w parkach miejskich. Pierwszy orzech czarny został posadzony na terenach Polski w 1835 roku; obecnie największy egzemplarz znajduje się w parku pałacowym w Kwasicach (woj. wielkopolskie).

Zastosowanie / dawkowanie

Orzech czarny to ceniona roślina zarówno z uwagi na smakowite, wartościowe orzechy, jak i wysokiej jakości ciemne drewno. Drzewo jest wykorzystywane w obu gałęziach – spożywczej oraz przemysłowej. Orzechy znajdują szerokie zastosowanie w branży spożywczej: do produkcji lodów, wypieków, ciast, ciasteczek oraz do deserów i wyrobów cukierniczych. Zewnętrzna łupina po odpowiednim przygotowaniu służy do aromatyzowania napojów i syropów, a sam miąższ można dodawać do licznych dań.

Związki obecne w orzechu czarnym – juglon, plumbachinon, tanina – pozwalały go wykorzystywać do barwienia włosów i tkanin, a także mebli czy podłóg. Do dziś skorupa i łupina orzecha czarnego mają zastosowanie jako ścierniwo w polerowaniu, filtr w oczyszczaniu substancji oraz składnik kosmetyków o działaniu oczyszczającym.

Plemiona rdzennych Amerykanów stosowały wyciąg ze skórki orzecha czarnego we wspomagających rytuałach oczyszczających organizm z pasożytów oraz w profilaktyce chorób trawiennych. W lecznictwie ludowym wykorzystywano go do łagodzenia problemów z wrzodami, ranami, na szkorbut oraz do płukania gardła. W przeszłości stosowali go także rosyjscy żołnierze dzięki wysokiej zawartości garbników do przemywania ran, przyspieszania gojenia i leczenia stanów zapalnych.

Składniki czynne zawarte w orzechu czarnym były badane pod kątem działania przeciwpasożytniczego i przeciwgrzybiczego – wyciąg z niego znajduje się często w mieszankach zalecanych na obecność pasożytów przewodu pokarmowego (takich jak Giardia, tasiemce, nicienie). Dodatkowe badania wykazały, że juglon ma silne działanie przeciwbakteryjne, m.in. wobec bakterii Erwinia amylovora. Substancja wykazuje także potencjał przeciwwirusowy, zwłaszcza w odniesieniu do hamowania replikacji wirusa HIV, co jest wynikiem inhibicji enzymu RNaza H wykorzystywanego przez wirusa do replikacji.

Obecność tanin (polifenolowych garbników) przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi, wspomaga ściąganie gruczołów potowych (zmniejszając pocenie), łagodzi problemy z nadmiernym krwawieniem i pomaga w przypadku biegunek.

Medycyna ludowa

W tradycyjnym ziołolecznictwie wykorzystywane są zarówno łupiny, jądra, liście, jak i zielona łupina orzecha czarnego. Działanie orzecha czarnego to: oczyszczanie organizmu, wspieranie naturalnej odporności, poprawa funkcji mózgu, pobudzanie apetytu, obniżanie cholesterolu, łagodzenie objawów miażdżycy i korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy (zwłaszcza stan naczyń krwionośnych). Stosowanie łupiny bywa pomocne przy bólach trawiennych, kolkach, zgadze, wzdęciach, dla poprawy wydzielania żółci, zapobieganiu chorobom serca oraz do zewnętrznego stosowania na ropnie i trądzik. Tradycyjnie wykorzystuje się je także w leczeniu niektórych schorzeń nowotworowych, problemów skórnych, płukanek na stany zapalne gardła czy jamy ustnej oraz wspierająco w leczeniu białaczki lub kiły.

Substancje czynne

Jądra orzecha czarnego w 100 gramach zawierają ok. 10 g węglowodanów, 59 g tłuszczów (głównie wielonienasycone kwasy: linolowy, oleinowy, palmitynowy, stearynowy) oraz 24 g białka. Występują tu również witaminy z grupy B (B1, B2, B3, B5, B6, B9, B12), a także witaminy C, D, E, K oraz makro- i mikroelementy jak mangan, fosfor, magnez, cynk, a w mniejszych ilościach wapń, żelazo, sód, potas i ok. 4 g wody. W warstwie aktywnej biologicznie dominują juglon (pochodna naftochinonu), plumbachinon (barwnik chinonowy) i garbnik (polifenol).

Tradycyjne dawkowanie

Odwar przygotowuje się z 1 łyżki stołowej łupin orzecha czarnego zalanych 750 ml zimnej wody. Doprowadza się do wrzenia, gotuje na bardzo małym ogniu maksymalnie 10 minut, po czym odstawia. Gotowy wywar pije się w 3 dawkach w ciągu dnia.