Orzechowiec mydlany – Sapindus mukorossi

Opis szczegółowy

Naturalny środek piorący bez negatywnego wpływu na środowisko.

Informacje botaniczne

Orzechowiec mydlany to wiecznie zielone lub sezonowo zrzucające liście drzewo o majestatycznej, rozłożystej koronie, dorastające nawet do 20 metrów wysokości. Pień posiada łuszczącą się, brązowoszarą do ciemnobrązowej korę. Liście są lancetowate, naprzemianległe, pojedynczo lub parzyście pierzaste, o długości 15–40 cm, a ogonki liściowe mogą osiągać długość do 50 cm. Pojedyncze listki ułożone są naprzeciwlegle lub naprzemianlegle, są całobrzegie i występują w ilości od 14 do 30 sztuk. Kwiaty są drobne, kremowobiałe lub żółtawe, z pięcioma płatkami, zebrane w wiechy osiągające długość do 30 cm.

Owoce są żółtopomarańczowe do czerwonych, mięsiste, kuliste pestkowce osiągające do 2,5 cm średnicy. Drzewo owocuje od lipca do sierpnia a pestkowce dojrzewają ok. 4 miesiące. Rocznie jedno drzewo może wydać 30–35 kg orzechów. W owocach znajduje się od jednego do trzech czarnych lub ciemnobrązowych nasion. Po zbiorze owoce są łuskane, nasiona usuwane, a łupiny suszone – to właśnie te łupiny są wykorzystywane jako orzechy piorące. Przeznaczone do sprzedaży orzechy są najczęściej dostępne bez nasion, co nie wpływa na ich właściwości oczyszczające.

Pochodzenie i występowanie

Orzechowiec mydlany pochodzi z regionów dzisiejszych Indii oraz Nepalu. Naturalnie występuje na zachodnim wybrzeżu stanu Maharasztra i Goa w Indiach. Najczęściej spotykany jest w niższych partiach przedgórzy i obszarach górskich Himalajów oraz innych regionach górskich Azji.

Zastosowanie / dawkowanie

Orzechowiec mydlany od wieków wykorzystywany jest ze względu na obecność saponin – naturalnych detergentów, które po kontakcie z wodą tworzą charakterystyczną pianę. Piana ta, podobnie jak ta powstała po użyciu mydła, doskonale sprawdza się podczas prania czy mycia naczyń.

Łupiny orzechów mydlanych są doskonałym i wyjątkowo bezpiecznym środkiem do prania każdego rodzaju tkanin. Zawartość saponin cechuje się zerowym potencjałem alergicznym, dlatego orzechowiec polecany jest osobom z wrażliwą skórą, alergikom, a także cierpiącym na łuszczycę, trądzik czy egzemy. Substancje zawarte w łupinach orzecha mydlanego są delikatne dla różnych włókien tekstylnych (również wełny i jedwabiu), nie niszczą kolorów i mogą być używane podczas prania w różnych temperaturach.

Orzechy piorące stosuje się bardzo prosto – odpowiednią ich ilość należy umieścić w skarpetce lub małym bawełnianym woreczku i wrzucić bezpośrednio do bębna pralki razem z praniem. Optymalna porcja zależy od twardości wody, temperatury prania oraz rodzaju tkanin. Przy wodzie miękkiej wystarczy 6–8 orzechów na jedno pranie, przy wodzie twardej można zwiększyć ilość lub dodać sodę oczyszczoną do zmiękczenia wody. Wraz ze wzrostem temperatury prania zaleca się zwiększenie ilości orzechów. Użyte wcześniej orzechy można wykorzystać ponownie, najlepiej od razu przy następnym praniu. Piorąc naturalnie, ubrania pozostają świeże i bezzapachowe – by uzyskać ulubiony aromat, można dodać kilka kropel olejku eterycznego. Do ciężkich plam, jak krew czy wino, warto dodać sok z cytryny.

Wywar z orzechów mydlanych, uzyskany przez gotowanie (nawet już wcześniej użytych!) łupin przez 15 minut w wodzie, można wykorzystać do mycia naczyń, mycia rąk czy zwalczania mszyc jako naturalny środek owadobójczy. Saponiny zawarte w orzechach wykazują bowiem działanie antyparazytarne – chronią roślinę przed szkodnikami. Dodatkowym atutem jest fakt, że popłuczyny po praniu orzechami nie zanieczyszczają wód ściekowych, a naturalne saponiny można usunąć mechanicznie, dzięki czemu woda jest łatwo recyklingowana i nie wpływa negatywnie na środowisko.

Badania naukowe potwierdziły różnorodne właściwości prozdrowotne saponin i innych substancji obecnych w orzechu mydlanym: spermicydalne (stosowane w środkach antykoncepcyjnych), hepatoprotekcyjne (ochrona wątroby), przeciwwymiotne, przeciwzapalne, antyprotazoalne, antybakteryjne i antymikotyczne. Ponadto wykazano hamowanie aktywności niektórych enzymów szkodników oraz owadów.

Orzechowiec mydlany znalazł zastosowanie także w tradycyjnej medycynie indyjskiej (Ajurweda), gdzie wykorzystywany był przy przeziębieniach, grypie, ułatwianiu odkrztuszania, padaczce, zaparciach, bólu żołądka, bólach migrenowych i problemach dermatologicznych (trądzik, łuszczyca, egzemy).

Stosowano go również tradycyjnie do terapii próchnicy, zaparć, bólu stawów, chorób jelit, nudności oraz do przemywania skóry głowy i włosów jako szampon.

Substancje czynne

Najważniejsze aktywne składniki to saponiny (10–11,5%), dalej węglowodany (około 10%) oraz śluzy. Saponiny obecne w Sapindus mukorossi to głównie sapindozydy (A–D), mukorozynowe saponiny (E1, Y1) oraz inne specyficzne dla tej rośliny związki triterpenowe i steroidowe.

Tradycyjne dawkowanie

Standardowe dawkowanie orzechów do prania zależy od wskazówek podanych wyżej. Orzechy należy przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach, by nie pochłaniały wilgoci z powietrza, która powoduje ich ciemnienie i lepkość – nie oznacza to jednak utraty właściwości i orzechy nadal nadają się do prania.